این معنایش این نیست که شما با بازی کردن طفل مطلقاً مخالف هستید. اگر همان بچه یک روز بازی نکند او را پیش طبیب میبرید. پس اگر انسان بخواهد تمام وقتش را صرف تربیت جسم کند کار بدی کرده، ولی نه از این جهت که تقویت جسم کرده بلکه از این جهت که سایر جهات را تضعیف نموده است. اینکه میگویند نباید تن پروری کرد، مقصود چیز دیگری است.

تضعیف جسم، در روشهای غیر اسلامی یعنی همان روش معروف هندی مطلوب است. آنها با پرورش جسم به همین معنا هم مخالفند. نه تنها با تن پروری به معنای شهوت پروری و نفس پروری مخالفند، بلکه با تقویت جسم هم مخالفند.

میگویند جسم و قوای جسمانی را باید ضعیف نگه داشت. این در اسلام نیست، ولی شک ندارد که تقویت و تربیت جسم برای انسان از نظر اسلام هدف نیست؛ مطلوب هست ولی نه به عنوان هدف، بلکه به عنوان وسیله و شرط؛ یعنی انسان وقتی جسم سالم و قوی نداشته باشد، روح سالم هم نخواهد داشت. حال برویم سراغ قسمتهای روحی.

استعدادهای روح انسان

گفتیم تربیت به معنی پرورش دادن استعدادهاست. از نظر علمی، اول باید ببینیم که استعدادهای انسانی چه استعدادهایی است و انسان بما هو انسان چه استعدادهایی در کمون و بطون خود دارد که باید بروز کند؟ بعد باید ببینیم که اسلام چه عنایتی به این استعدادها کرده و منطق او راجع به این استعدادها چیست؟ مکتبهای مختلف از جنبههای مختلفی به این موضوع نگریستهاند ولی روان شناسان امروز که روی روح و روان انسان مطالعه کردهاند شاید مطلب را به شکل جامعتری بیان کردهاند. آخرین مقاله از اولین شماره نشریه سالانه مکتب تشیع- که حدود دوازده سال پیش منتشر شد- ترجمهای بود از آقای مهندس بیانی، که ایشان را نمیشناسم، با مقدمهای از آقای مهندس بازرگان، تحت عنوان «دین، بُعد چهارم روح بشر». این مقاله یکی از نظریات روان شناسی جدید را بیان کرده بود و بیشتر بر حرفهای یونگ تکیه داشت و میگفت روح بشر دارای چهار بعد است که مقصود این است که دارای چهار استعداد است:

1. استعداد عقلی (علمی و حقیقت جویی)