که نوعی واجب مقدّمی است. علم اخلاق هم طبعاً [یک واجب نفسی تهیؤی است.]

اسلام از ما «یزَکیهِمْ» میخواهد، تزکیه نفس میخواهد. آن هم که بدون علم ممکن نیست. پس آموختن مسائل روانی و اخلاقی، مقدمتاً برای اینکه تزکیه نفس حاصل بشود لازم است.

همچنین وقتی ما باید یک سلسله دستورات را از قرآن بیاموزیم، بدیهی است آموختن خود قرآن و تفسیر آن واجب است. و دایره علم آن وقت توسعه پیدا میکند که ما گذشته از واجبهای عینی یک سلسله واجبهای کفایی داریم، یعنی واجبهایی که باید براساس تقسیم کار صورت بگیرد. نظیر اینکه وجود پزشک لازم است، پس علم پزشکی واجب کفایی است، یعنی واجب است بهطور وجوب کفایی که در میان مردم به قدر کفایت پزشک باشد که بیماران به آنها مراجعه کنند. پزشک که بدون علم نمیشود و یا همین جور از زمین نمیروید، از آسمان هم که نمیافتد، همین انسانها باید پزشک بشوند، پس باید علمش را بیاموزند. آن که اسلام میخواهد این است که پزشک لازم است، ولی بدیهی است که مقدمهاش را هم باید تهیه کرد. این است که علم پزشکی واجب کفایی است. حدش چیست؟ حد معین ندارد. در هر زمانی به هر حدی که امکان دارد، به همان حد واجب است. یک زمان بر مردم واجب بود قانون بوعلی را بخوانند، امروز واجب است که یک چیز دیگر بخوانند چون بهتر از آن آمده.

مثال دیگر، تجارت است. آیا در نظام اقتصادی اسلام وجود یک عده واسطه که کالا را از تولیدکننده به مصرف کننده برسانند، تأیید و تثبیت شده که عدهای شغل آزادی به عنوان واسطه میان مصرف کننده و تولیدکننده داشته باشند؟ اگر تأیید شده، علم تجارت هم آموختنش واجب است.

مثال دیگر: قرآن میفرماید:

اعِدّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِباطِ الْخَیلِ تُرْهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکمْ [1].