آیا تهیه قوّه به اندازهای که تُرْهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکمْ، واجب است یا واجب نیست؟ بله واجب است. ولی این کار خود به خود که انجام نمیشود، با بیل برداشتن که قوّه به دست نمیآید. قوّه به دست آوردن راه دارد، راهش هم علم است. در چه حد؟ همان حدی که تُرْهِبونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکمْ که در زمانهای مختلف، مختلف میشود.

بنابراین طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلی کلِّ مُسْلِمٍ تکلیفش روشن است. بعضی از علمها واجب عینی است و بر هر فردی واجب است و بعضی از علمها واجب کفایی است به اعتبار اینکه مقدمه یک واجب [کفایی] است و مقدمه واجب، واجب است. بنابراین جای شک و شبهه در این جهت نیست. چون بعضیها میگویند این علمی که واجب است، فقط و فقط اختصاص دارد به علوم دینی یعنی علومی که موضوع آن علومْ مسائل دینی است، یعنی آموختن خود دین. نه، آموختن خود دین یک علم است، آموختن چیزی که انسان بخواهد وظیفه دینیاش را [به وسیله آن] انجام بدهد علم دیگری است. منحصر نیست که مردم باید خودِ دین را بیاموزند اما آن چیزهایی را که اجرای دین موقوف به آنهاست دیگر نیاموزند. باید آنها را هم بیاموزند. منتها خود دین را که باید بیاموزند، قسمتی از آن، واجب مستقل و عینی [است مثل معرفة اللَّه] و قسمت دیگر واجب مقدّمی است [مثل آموختن احکام نماز.] چه کسی گفته ما دین را باید بیاموزیم؟ اسلام که نگفته دین را بیاموزید، گفته دین را عمل کنید.

ولی وقتی میخواهیم دین را عمل کنیم، بدون آموختنش ممکن نیست. پس باید دین را بیاموزیم تا به آن عمل کنیم. در آن وظایف دیگری هم که دین به عهده ما گذاشته است [مثل تأمین پزشک مورد نیاز جامعه اسلامی] بدیهی است که تا وظایف را نیاموزیم، نمیتوانیم عمل کنیم. باید وظایف را بیاموزیم تا بتوانیم عمل کنیم. به هرحال مطلب خیلی واضح و روشن است.

پس ما تا اینجا به دو مسئله اشاره کردیم: یکی اینکه در تعلیم و تربیت اسلامی به مسئله رشد فکری و تعقل اهمیت فراوان داده شده، و دیگر اینکه به خود تعلیم [نیز اهمیت داده شده است] و تعلیم هم یک حدود مشخص ندارد که بگوییم علم کلام چطور؟ علم تفسیر چطور؟ علم اخلاق چطور؟ فیزیک چطور؟ ریاضیات چطور؟ اسلام نیامده که علوم را مشخص کند و بگوید فیزیک بیاموزید یا نیاموزید، ریاضیات بیاموزید یا نیاموزید، فلسفه بیاموزید یا نیاموزید. یک چیزهایی گفته