این، در عین حال مبارزه منفی هم نیست. و لذا در اسلام در عین اینکه با خودی مبارزه شده است، حفظ حقوق و حدود خود و دفاع از خود واجب است.

سخنرانیای که در سال گذشته راجع به «کرامت نفس» کردم پیرامون یک نوع حفظ خودی بود، اما حفظ خودیای که رذایل اخلاقی از آن برنمی خیزد. در اسلام عیناً مطلب از این قرار است و خودی توسعه پیدا کرده. محیط اخلاق اسلامی محدود به افراد یا خاک معین نیست، مرز قائل نیست حتی برای مسلمان و غیر مسلمان؛ یعنی اینجور نیست که داخل مرز اسلام تجاوز را جایز نداند ولی بیرون این مرز تجاوز را لازم بداند. اسلام تجاوز و ظلم را نسبت به غیر مسلمان هم جایز نمیداند. البته مجازات را جایز میداند (مسلمان و غیرمسلمان هرکدام به نسبت خودشان) ولی تجاوز غیر از مجازات است.

خدا، مبنای فضایل اخلاقی

وقتی که میآییم سراغ تربیت دینی میبینیم این مفاهیمْ دیگر مفاهیم توخالی نیست، مفاهیم توپر است؛ حق، عدالت، صلح، همزیستی، عفت، تقوا، معنویت، راستی، درستی و امانت، تمام اینها الفاظی هستند توپر، و پایه و مبنا و منطق دارند.

اساس مطلب این است که ما برای اخلاق چه منطقی به دست بیاوریم. آیا میتوانیم از غیر راه خداشناسی و معرفة اللَّه برای اخلاق منطق مستدل پیدا کنیم؟ نه. پشتوانه و اعتبار همه این مفاهیم، خداشناسی است. اگر ایمان نباشد [اخلاق] مثل اسکناسی است که پشتوانه نداشته باشد. ابتدا ممکن است عدهای نفهمند ولی اساس و پایه ندارد. مگر فرانسویها اولین کسانی نبودند که اعلامیه جهانی حقوق بشر را منتشر کردند؟ ولی این اعلامیه در جنگ جهانی اول و دوم کجا رفت؟! در حادثه الجزایر کجا رفت؟! مگر آنجا حقوق بشر نبود؟! مگر جز این بود که یک ملت حق خودش را میخواست؟! غیر از این که حرف دیگری نبود. آنوقت چه کارهایی که نشد! آیا به زن رحم کردند؟ به بچه رحم کردند؟ به آثار تمدن رحم کردند؟ به کتابخانهها رحم کردند؟ به مؤسسات فرهنگی رحم کردند؟ به معابد رحم کردند؟ (در زمان خودمان میبینید) چرا؟ چون پایه نداشت. بیانی دارد قرآن کریم، میفرماید:

وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یعْجِبُک قَوْلُهُ فِی الْحَیوةِ الدُّنْیا وَ یشْهِدُ اللَّهَ عَلی ما فی قَلْبِهِ وَ