چه کردند. مخصوصاً داستان جنگهای معروف به جنگهای تریاک را نقل میکند که انگلیسیها برای اینکه بر چینیها مسلط شوند آمدند تریاک را بر آدمها مسلط کنند و آنها را افیونی نمایند. دولت بیدار چین فهمید که چه بلایی میخواهد به سرش بیاید، دفاع کرد. آنها جنگیدند و کشتند تا بالاخره به ضرب توپ و شلیک، تریاک را به میانشان آوردند. درست است که انگلستان سالیانه پانزده میلیون لیره انگلیسی فایده میبرد ولی طبق آمار هرسال ششصد هزار نفر به خاطر تریاک رهسپار عدم میشوند. بعد میگوید: وقتی که انگلیسیها مبلّغین مسیحی را به میان چینیها فرستادند، آنها گفته بودند عجب! شما از یک طرف تریاک را به میان ما میآورید و ما را به دیار عدم میفرستید و از طرف دیگر مبلّغین را میفرستید که به ما دستور ایمان و تقوا بدهند!

دوگونه مبارزه با « خودی »

پس چه باید کرد که براستی اخلاق بشر اخلاق انسانی باشد، اخلاقی بر پایه انسانیت و آدمیت باشد، یعنی واقعاً «خودی» از میان برود؟ این را هم بگویم که در اسلام، خودی از میان رفتنِ به آن معنا نیست ولی توسعه خودی و توسعه شخصیت هست اما به آن گونه که شخصیت انسانی با شخصیت همه عالَم یکی میشود. تا این مقدار شخصیت هست؛ تا آن حدی که این شخصیت، رقیق و لطیف و جهانی میشود.

اما آن جور مبارزه با خودی که جنبه منفی داشته باشد [در اسلام وجود ندارد.] این «خود» معنیاش محدودیت یعنی مرز قائل شدن است. انسان یک مرزی قائل میشود و همیشه میخواهد بیرون مرز را فدای داخل مرز بکند. این خودی است، و با خودی دو جور میشود مبارزه کرد: یکی اینکه خودی را ضعیف کنیم، از بین ببریم، همان کاری که هندیها و بوداییها میکردند و کم و بیش در بین بعضی از مسلمانها هم رایج بود. این از نظر اسلام غلط است. دیگر اینکه مرز خودی را توسعه بدهیم تا آنجا که شامل همه انسانها بشود و تا آنجا که شامل همه موجودات عالم بشود، یعنی دایرهای بشود به شعاع بینهایت و دیگر بیرون مرز چیزی باقی نماند.