و حتی در جدیدتر از کمونیسم یعنی اگزیستانسیالیسم هم مطرح است- مطرح نیست.

در مورد تعارض ارزشها مثالی ذکر میکنند: فرض کنید پسر جوانی از کودکی پدرش از دستش رفته است و مادری دارد و این مادر محرومیتها کشیده و او یگانه فرزندش است، از جوانی بیشوهر شده است و دیگر شوهر نکرده، از عیش و خوشی خودش صرف نظر نموده و رفته مثلًا کلفتی کرده، زحمت کشیده و این بچه را بزرگ نموده است. حالا تازه این بچه بالیده و این مادر وقتی به محصول زحمات مثلًا بیست ساله خودش نگاه میکند لذت میبرد و اکنون اولِ آن است که میخواهد یک نفس راحتی بکشد. یعنی این مادر تمام هستی و تمام امیدها و آرمانهای خودش را فدای این بچه کرده و در این یک آرمان متمرکز نموده است و این بچه یگانه آرمان این مادر است. از طرف دیگر فرض کنید که وطن این بچه هم دچار یک بحران شده است، مورد هجوم دشمن است و مادر وطن (به اصطلاح) دارد استمداد میکند، سرباز داوطلب میطلبد برای جنگیدن با دشمن، و اگر جوانان وطن حسابی نجنبند دشمن میآید [سرزمین آنها را] تصاحب میکند.

در اینجا این جوان در میان تقاضای دو مادر گرفتار است و دچار تزاحم (به اصطلاح اصولیین) شده است، تزاحم ارزشها. مادر وطن میگوید برو به جنگ، مادر واقعی و حقیقیاش میگوید نرو. این مادر التماس میکند که نرو، یگانه آرمان من تو هستی، او میگوید برو. این خودش یک نوع تعارض اخلاقی است، تعارض وجدان است؛ یعنی دو حکم وجدانی متعارضِ متزاحم در اینجا وجود دارد و این مسئله مطرح میشود که به کدام یک از این دو مادر پاسخ مثبت بگوید؟.

در مکتبهایی که اخلاق را بر پایه عواطف مثلًا میگذارند، افراد دچار این نوع تزاحم و تعارض ارزشها میشوند. در اینجا واقعاً دو عاطفه متعارض وجود دارد:

حب مادر، حب وطن؛ عاطفه نسبت به مادر، عاطفه نسبت به وطن، یا به عبارت دیگر حقوقی که مادر به عهده او دارد و حقوقی که وطن به عهده او دارد. حال حق این مقدّم است یا حق آن؟.

ولی این مکتب چون تک ارزشی است و برای یک چیز بیشتر ارزش قائل نیست و آن انقلاب اجتماعی است [مسئله تعارض ارزشها در آن مطرح نیست.]

میگوید: ببین آیا رفتنت، به آن انقلاب، آنهم انقلاب به شکلی که ما میگوییم