میگوید تکامل معیار است، چه چیز خاصی میگوید و در واقع باید ببینیم نظرش درباره تکامل چیست، تکامل را چه میداند و راه تکامل را چه راهی تشخیص میدهد؟ و این بسیار مهم است.

منطق دیالکتیک

در این مکتب، منطق بهطور کلی منطق دیالکتیک است و منطق دیالکتیک این اصول را بر همه پدیدهها حاکم میداند: اصل تضاد، نه به آن معنا که دیگران میگفتند بلکه به معنای خاص خودش؛ یعنی این اصل که هر چیزی نفی و ضد و انکار خود را در درون خودش دارد و به همین دلیل که در واقع جنگ خود با خود را در درون خود دارد پویاست، در حال حرکت است و ساکن نیست. پس اصل دومش میشود اصل حرکت، که حرکت هم ناشی از تضاد است، آنهم تضادی که از درون خود پدیده سرچشمه میگیرد نه تضاد یک شیء بیرونی با پدیده. حرکت منجر به یک سلسله تغییرات تدریجی میشود، بلکه حرکت یعنی تغییر تدریجی.

ولی هر تغییر تدریجی منتهی به یک تغییر دفعی میشود، به این معنا که هر تغییری در ابتدا جنبه کمّی دارد، یعنی افزایش عددی و مقداری دارد، یک مدتی که این افزایش عددی و مقداری ادامه پیدا کرد کم کم میرسد به مرحلهای که [تغییر کیفی حاصل میشود.] به یک تعبیر، تغییر تدریجی منتهی به تغییر دفعی میشود و به تعبیر دیگر تغییر کمّی همیشه منتهی به تغییر کیفی میشود.

مثال معروفی را هگل ذکر کرده است: اگر ما به آب حرارت بدهیم تدریجاً گرم میشود. از صفر درجه میآید به یک درجه، پنج درجه، پنجاه درجه، نود درجه، همینطور تدریجاً تغییر میکند. ولی به صد درجه که میرسد ناگهان یک تغییر دفعی پیدا میشود و آن این است که آب بخار میشود و به تعبیر دیگر تغییر کمّی تبدیل به تغییر کیفی میشود، یعنی از صد درجه به بالا اصلًا ماهیت آن عوض میشود، یعنی یک شیء که قبلًا مایع بود حالا شد گاز؛ تغییر ماهیت میدهد. در اثر این تغییر ماهیت قهراً قوانینی که قبلًا بر آن حاکم بود- که مثلًا چون مایع بود قوانین مایعات بر آن حاکم بود- دیگر نمیتواند حاکم باشد، قوانین دیگری که قوانین گازها- مثلًا- باشد بر آن حاکم است. اینکه تغییر کمّی منجر به تغییر کیفی میشود در نتیجه همان تضاد است، چون گفتیم در نتیجه حرکت است و حرکت معلول تضاد