میباشد. درجه حرارت که بالا میرود و به عبارت دیگر تغییر کمّی که بیشتر میشود، به معنی این است که تضاد درونی شیء بیشتر میگردد. و اینکه تغییر کمّی تبدیل به تغییر کیفی میشود معنایش این است که این تضاد و کشمکش به نهایت درجه خود رسیده است و در نهایت درجه، آن ضدی که از درون اصل خودش به وجود آمده بود (گفتیم هر شیء ضد خودش را در درون خودش دارد) پیروز شده است، و آن که پیروز میشود، تضاد که به مرحله نهایی میرسد، این حالت انقلابی که به وجود میآید، در واقع حالت سوم به وجود آمده. حالت اول در واقع حالت تولد است: همان ابتدا که شیء به وجود میآید. حالت دوم حالت رشد شیء است، حالت برخورد شیء با ضد خودش. و حالت سوم آن حالت تغییر کیفی است، آن حالتی که این دو ضد بالاخره به شکل یک شیء سوم در میآیند که مرحله تکامل یافته آن است.

پس همیشه جریان طبیعت چنین جریانی است: شیء به وجود میآید در حالی که ضد خودش را در درون خود دارد. کشمکشی بین خودش و نفی خودش، خودش و انکار خودش به وجود میآید. این کشمکش منجر به حرکت میشود، و در نهایت امر ایندو با یکدیگر به نوعی در سطح بالاتر ترکیب میشوند که این همان حالت تغییر کیفی است. وقتی که ترکیب میشوند، آن حالت بعدی تکامل یافته حالات قبلی است [و به عبارت دیگر] حالت تکامل یافته است.

تکامل جامعه

عین این جریان در جامعه هم هست. جامعه در هر مرحلهای که باشد ضد و نفی و انکار خودش را در درون خودش دارد و همان منجر به کشمکش و حرکت میشود و در نهایت امر منجر به تغییر کیفی جامعه یعنی منجر به انقلاب در جامعه و تبدیل شدن نظام اجتماعی جامعه به یک نظام اجتماعی دیگر میگردد، که جبراً نظام اجتماعی جدید کاملتر از نظام اجتماعی سابق است. باز آن به نوبه خود ضد خودش را در درون خود پرورش میدهد، باز کشمکش پیدا میشود و در نهایت امر انقلاب کیفی پدید میآید و باز جامعهای در سطحی بالاتر به وجود میآید. ریشه همه اینها هم در واقع ابزار تولید و روابط تولیدی است. جامعه در یک وضعی به