خود. عجبا! انسان علیه خودش شورش و عصیان میکند، علیه خودش انقلاب میکند با همه خصوصیاتی که در یک انقلاب وجود دارد، خودش را محاکمه میکند، خودش را مجازات میکند. چه شیرین و عالی فرمود علی علیه السلام! یک کسی آمد خدمتش گفت: اسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبّی وَ اتوبُ الَیهِ. خیال کرد توبه یعنی کلمه استغفار را بر زبان آوردن. علی علیه السلام به او توپید، فرمود: ثَکلَتْک امُّک برو گم شو، مادرت به عزایت بنشیند، برو بمیر، اتَدْری مَا الْاسْتِغْفارُ؟ انَّ الْاسْتِغْفارَ دَرَجَةُ الْعِلِّیینَ [1] اصلًا میفهمی استغفار یعنی چه؟ بعد حضرت استغفار را تشریح میکند: پشیمانی کامل از گذشته تیره و سیاه، تصمیم قوی بر برنگشتن به گناهان سابق، ادای حقوق الهی که فوت شده است، ادای حقوق الناس که فوت شده است. بعد دوجمله میگوید که درست معنای انقلاب و شورش علیه خود و مجازات کردن خود را دارد. میگوید:

دیگر اینکه این گوشتهای مبارکی! که در این بدنت از گناه روییده، باید اینها را ذوب کنی. این گوشتها که از حرام روییده است، این گوشتها که در مجالس لهو و لعب و توأم با هرزگی روییده است، باید بروی همه اینها را آب کنی، از نو گوشت جدید بروید. دیگر اینکه باید به این بدنت سختی طاعت را بچشانی همچنان که لذت معصیت را چشاندهای. این میشود «توبه». و تائبهای دنیا اینجور بودهاند، و همیشه بودهاند این گونه افراد.

مرحوم حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی از بزرگان اهل معرفت زمان ما- که پنجاه و دو سال پیش از دنیا رفته است و قبر او در قم است و من هر وقت به قم مشرّف میشوم آرزو دارم قبر این مرد بزرگ را زیارت کنم- در یکی از نوشته هاشان درباره استاد بزرگوارشان مرحوم آخوند ملّا حسینقلی همدانی که از اعاجیب اهل معنا بوده مینویسد که یک آقایی آمد پیش مرحوم آخوند و مرحوم آخوند او را توبه داد. چهل و هشت ساعت بعد وقتی آمد، ما او را نشناختیم. آنچنان از نظر چهره و قیافه عوض شده بود که ما باور نمیکردیم که این همان آدم چهل و هشت ساعت پیش است.

من این را از نظر خصلت بشری مورد مطالعه قرار میدهم: این دگرگونی آن آقای تائب در محضر آخوند ملّا حسینقلی همدانی، که راهش به آن طرف است