انَّک قَدْ جُعِلْتَ طَبیبَ نَفْسِک [وَ عُرِّفْتَ آیةَ الصِّحَّةِ] وَ یبَینُ لَک الدّاءُ وَ دُلِلْتَ عَلَی الدَّواءِ [1].

ای انسان! تو طبیب خویشتن قرار داده شدهای [و نشانه سلامت به تو شناسانده شده است] و دردها برای تو بیان شده است و به دواهای آن دردها هم رهنمایی شدهای.

غرض این جهت است که این تعبیر و شبیه این تعبیر در کلمات اکابر بشریت زیاد آمده است. سقراط که در حدود دو هزار و پانصد سال پیش میزیسته، سخن مهمی که از او باقی مانده همین است که: خودت را بشناس. مسئله خودشناسی چه اهمیت و ارزشی دارد و برای چه منظوری توصیه شده است؟ برای دو منظور توصیه شده است. یک منظور همان است که خودت را بشناس تا بتوانی خدا را بشناسی.

قبلًا از گاندی معاصر خودمان جملهای نقل کردم که گفت: من از مطالعه اوپانیشاد ها یعنی قدیمترین کتابهای مذهبی و عرفانی هند، سه دستور فرا گرفتم و آنها دستورالعمل من در زندگی شد. یکی اینکه در جهان فقط یک شناسایی وجود دارد و آن شناسایی «خود» است. دوم اینکه هرکس خود را شناخت خدا را شناخته است و جهان را [2]. پس در اوپانیشاد های مربوط به چندین هزارسال پیش نیز میبینیم یکی از کهن ترین مسائل و اندرزهایی که از بشر به میراث مانده است خودشناسی است، و امروز هم- مخصوصاً در یک قرن اخیر و در زمان حاضر- مسئله انسان و انسان شناسی و علوم مربوط به انسان مهمترین و باارزش ترین علوم بشری شمرده میشود.

خودشناسی، مقدمه خداشناسی و اخلاق

حال برای چه گفتهاند خود را بشناس؟ از خودشناسی به کجا میرسی؟ به عبارت دیگر خودشناسی مقدمه چیست؟ گفتیم این را برای دو منظور گفتهاند. یک منظور همین است که اگر خود را بشناسی، به مهمترین مسئلهای که برای بشر مطرح است و