راز اصلی جهان میباشد (یعنی خدا) پی میبری. دوم اینکه خود را بشناس تا بدانی در زندگی و در جهان چه باید بکنی و چگونه باید رفتار کنی، یعنی اخلاق و عمل.

اگر خود را نشناسی نخواهی دانست که رفتار و اخلاقت در جهان چگونه باید باشد، یعنی خودت چگونه باید باشی، چون اخلاق از آن نظر که یک سلسله ملکات است بر میگردد به چگونه بودن و اینکه خودت چگونه باشی و چگونه رفتار کنی. پس برای پی بردن به بزرگترین رازهای جهان و مهمترین مسئلهای که در فکر بشر مطرح است (یعنی خدا) خود را بشناس، و برای مهمترین مسئله از نظر ابتلای عملی بشر که من چگونه باید باشم و چگونه باید رفتار کنم (یعنی اخلاق) نیز خودت را بشناس. در قسمت اول میخواهم مقداری توضیح بدهم که چگونه انسان اگر خود را بشناسد خدا را میشناسد.

قرآن هم برای خودشناسی حساب جداگانهای باز کرده است، به این معنی که در قرآن- و فقط در قرآن- سراسر عالم خلقت، آیت و درس است برای خداشناسی؛ یعنی اختصاص به انسان ندارد که انسان فقط خودش را باید بشناسد تا خدا را بشناسد. از نظر قرآن تمام جریانهای خلقت، تمام واحدهای آفرینش اعم از آسمانی و زمینی، هرچه که در عالم هست آیاتند، یعنی علامتها و نشانههای وجود مقدس پروردگارند: انَّ فی خَلْقِ السَّمواتِ وَ الْارْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیلِ وَ النَّهارِ لَایاتٍ لِاولِی الْالْبابِ [1]. این گونه آیات در قرآن زیاد است. ولی قرآن در عین حال که سراسر عالم را کتاب حق تعالی میداند که هر سطری از سطرهای این کتاب بر علم و حکمت و دانایی مؤلف آن دلالت میکند، برای نفس انسان حساب جداگانهای باز کرده؛ یعنی از نظر قرآن این فصل از فصول کتاب آفرینش که نامش انسان است، برای انسان آموزندگیهایی دارد بالاتر و بیشتر از آنچه که مثلًا درختان دارند.

درست است که:

ولی نفس یا «خود» انسان- که از هر چیزی به انسان نزدیکتر است- آموزشهایی دارد که غیر او ندارد. این آموزشها که از مختصات نفس انسان و برای انسان است چیست؟ البته انسان هم دارای تشکیلاتی است که در هر طبیعتی هست و از جنبه