نیست؛ همین انسانهای مادی. میگوید آنجا که من خودم را احساس میکنم، این همان خودِ پلید است که باید رهایش کرد، و آنجا که انسان را احساس میکنم باز خود را احساس میکنم اما خود را در ضمن انسان کلی احساس میکنم و او خودِ مقدس است. میگوییم آن انسان کلی هم عین همین انسانهای دیگر است، چیزی غیر از آنها نیست. و بعلاوه انسان کلی در فرد، عین فرد است نه چیزی جز فرد، که این داستان مفصل است.

سخن سارتر

بعضی مثل ژان پل سارتر حرف دیگری گفتهاند. میگویند خود انسان، خود نداشتن است. انسان یک خود حقیقی دارد و یک خود مجازی که ناخود است. خود حقیقی انسان این است که هیچ خود نداشته باشد. هر خودی که شما برای انسان فرض کنید، برای او طبیعت و ماهیت و سرشت فرض کردهاید. اصلًا انسان یعنی آن موجود بی سرشت و ماهیت، آن موجودی که فاقد خود و آزاد مطلق است. جوهر انسان، آزادی مطلق از همه چیز حتی خود داشتن است. خود حقیقی تو خود نداشتن است.

همین قدر که یک خود پیدا کردی، خود حقیقیات را از دست دادهای.

این هم حرف نامربوطی است ولی قابل تشریح و توضیح هست. بعداً ان شاء اللَّه به شرح و توضیح آن میپردازم.

نظریه مارکسیستها

یک نظریه دیگر هم اینجا هست که نظریه مارکسیستهاست. اینها هم بالاخره چارهای ندارند [جز این] که در انسان دو «خود» تشخیص بدهند، چون در انسان این دو گرایش را نمیشود انکار کرد. اینها مدعی هستند که خود پلید در انسان که باید با او مبارزه کرد یعنی خود اختصاصی، و خود شریف در انسان یعنی خود اشتراکی. چنین اظهار میدارند: دورانی بر بشر گذشته است که در آن دوران مالکیت نبوده است و به همین جهت من و مایی در کار نبوده، دیواری در بین نبوده، همه خودها یک خود بودهاند و آن خودِ بشری بوده است، مثل افراد یک خانواده که یک «خود» همه آنها را تشکیل میدهد و ما به آن «خود خانوادگی» میگوییم. این خود محدود: «من» که میگوییم مال من، لباس من، خانه من، سند مالکیت من و ... یعنی