شده است. امام صادق میفرماید: اثامِنُ بِالنَّفْسِ النَّفیسَةِ رَبَّها [1] [بهای نفس گرانبها را پروردگارش قرار میدهم.] یا وقتی از امام سجاد میپرسند: از همه مردم بزرگتر کیست؟ میفرماید: «کسی که در مقابل نفس خودش برای هیچ چیزی اهمیت قائل نباشد.» نفیس ترین حقایق را انسان در درون خودش احساس میکند و آن، خود واقعیاش است. قیمت مالِ اوست. برای او ارزش قائل است چون خودش است.

همینطور که برای تن خودش ارزش قائل است، برای روح خودش ارزش قائل است. احساسهای عالی اخلاقی به قول آنها برای بشر ارزشاند. دلشان نمیخواهد بگویند اینها خیر معنویاند و مادیات، خیر مادی. فلاسفه ما مادیات را میگویند خیر مادی بشر، و معنویات را میگویند خیر معنوی. به این ترتیب مطلب حل میشود و حرف هم همین است. نمیخواهند بگویند خیر مادی و خیر معنوی، چون اسم معنا و حقیقت در کار میآید و نمیخواهند این را بپذیرند. میگویند «خیر» همان است که مادی است، اسمش هم سود است. معنویات چیست؟ آن خیر نیست، سود هم نیست، فقط ارزش و قیمت است و حقیقتی نیست. اسلام میگوید آن هم خیر است؛ کار اخلاقی هم که میکنی دنبال خیر هستی ولی آن خیر، خیری است که طبیعت حیوان تو دنبال آن خیر نمیرود، حقیقت ملکوتی توست که دنبال آن خیر میرود.

اینجاست که اخلاق و احساس اخلاقی، خودش یک دروازهای است به این که انسان روح مجرّد خودش را بشناسد و با شناخت روح مجرّد، عالم غیب و ملکوت را آگاه بشود، چون انسان پرتوی است از عالم غیب و ملکوت. از همین جا ریشه احساسات اخلاقی پیدا میشود. انسان چون روح ملکوتی است، جنسش جنس عظمت است [زیرا] جنس ملکوت عظمت است. وقتی انسان خودِ ملکوتی را احساس کند تن به حقارت نمیدهد: مَنْ کرُمَتْ عَلَیهِ نَفْسُهُ هانَتْ عَلَیهِ شَهَواتُهُ [2]. اینکه مکرر داشتیم که هرکس کرامت نفس خودش را احساس کند تن به ذلت نمیدهد- که قبلًا روایاتش را خواندیم- به همین جهت است. انسان وقتی که آن «خود» ش را که از عالم عظمت و عین عظمت است احساس میکند تن به حقارت نمیدهد،