نمیبود و اگر من واقعی و خود واقعی انسان او نبود، هیچ یک از این احساسهای اخلاقی که با سودهای بدنی جور در نمیآید در انسان وجود نداشت. عجیب این است که دنیای اروپا به عللی که جداگانه باید بحث بشود (و گرایشهای شهوانی و هواهای نفسانی خیلی در آن دخالت دارد) دلش نمیخواهد وجود روح ملکوتی را در انسان بپذیرد [1]. از طرف دیگر میبینند در انسان گرایشهایی هست که با طبیعت مادی او جور در نمیآید، گرایشهایی بر ضد طبیعت مادی انسان.

این خیلی واضح و روشن است: همیشه روح انسان دروازهای بوده برای معنویت بشر که از اینجا بفهمد من یک حقیقت معنوی هستم، من قابل بقا هستم، «من» حقیقتی جاودان است و با مردن کار «من» پایان نمیپذیرد، ولی نمیخواهد این حرف را بپذیرد. از طرف دیگر این را نمیتواند انکار بکند که در انسان دوگونه گرایش وجود دارد: گرایشهای طبیعی و مادی و گرایشهای معنوی، یعنی حسابهایی که با حسابهای مادی جور در نمیآید.

ویلیام جیمز مردی است الهی و کتابهایی که تاکنون از او ترجمه شده در حد زیادی خوب است، مخصوصاً کتاب دین و روان. او روان شناس و فیلسوف بسیار مبرّزی بوده است و از دانشمندان بزرگ جهان شمرده میشود. از زمان فوتش شاید شصت سال بیشتر نگذرد. در آن کتاب، این مرد منصف حرف خوبی میزند، میگوید: در انسان یک سلسله غرایز وجود دارد که با حسابهای مادی جور در نمیآید (با کمال صراحت اعتراف میکند). غرایز مادی، ما را با جهان ماده پیوند میدهد و باید باشد. اینها کانالهایی است میان ما و جهان ماده. مثلًا اگر در ما حس گرسنگی هست، این یک کانال ارتباطی است بین ما و طبیعت، چون اگر این حس نمیبود ما دنبال تغذّی نمیرفتیم. بعد میگوید: به دلیل اینکه غرایزی در ما وجود دارد که ما را با طبیعت پیوند میدهد، به همین دلیل غرایزی در ما وجود دارد که با طبیعت مادی ما جور در نمیآید و این غرایز است که ما را با جهان دیگر پیوند میدهد. ما از وجود خودمان دلیل و راه داریم به عالم دیگری غیر از عالم طبیعت.

انسان با غرایز طبیعی خودش یک سلسله نیازهایی را که با طبیعتش سازگار است برآورده میسازد، و با غرایز ماوراء مادی (به قول ویلیام جیمز) یک سلسله