جدال درونی

مثالی عرض میکنم. از خصوصیات انسان این است که میان «من» های او گاهی جدال و کشمکش رخ میدهد که این جدال را گاهی به جدال عقل و نفس یا مثلًا جدال اراده اخلاقی و هوای نفسانی تعبیر میکنند. به هرحال چنین جدالی در انسان هست و در حیوان جدال درونی معنی ندارد. این آزمایش در هر کسی کم و بیش وجود دارد، در بعضی بیشتر و در بعضی کمتر: انسان تصمیم میگیرد برخلاف میل طبیعی خودش کاری را انجام بدهد؛ یعنی میلش در یک جهت است، تصمیم میگیرد بر ضد میل خودش کاری را انجام بدهد. مثال خیلی سادهای عرض میکنم:

طبیب به انسان رژیم میدهد و او را از بعضی غذاها یا میوهها منع میکند، یا خوردن از یک مقدار بیشتر را میگوید مضر است. مثلًا میگوید: شما مرض قند یا فشارخون داری، فلان چیز و فلان چیز را نخور. انسان تصمیم میگیرد این دستور را اجرا کند، ولی میل سر جای خودش هست. سر سفره، میل نفسانی شروع میکند به فعالیت کردن، میخواهد انسان از همین غذایی که ممنوع است بخورد. گاهی انسان عملًا بر ضد میل خودش قیام میکند، یعنی اراده اخلاقیاش و به تعبیر دیگر عقلش بر نفسش غالب میشود، هرچه دلش میخواهد گوش نمیکند. گاهی هم اتفاق میافتد برعکس، میلش بر اراده اخلاقیاش و به تعبیر دیگر نفسش بر عقلش فائق میآید. این دو حالت برای انسان پیش میآید.

یا انسان تصمیم میگیرد سحرخیز باشد، جدی هم تصمیم میگیرد. ولی یک شب بیدار میشود، میخواهد از رختخواب گرم بیرون بیاید، اراده اخلاقی میگوید حرکت کن، طبیعت و میل میگوید بیرون نیا. یک وقت انسان حرکت میکند و بر ضد طبیعت، کار را انجام میدهد. یک وقت هم با طبیعت موافقت میکند. این جدالها در حیوانات وجود ندارد. حیوان است و همان طبیعتش، حیوان است و همان میلها. هر نحو که میل حکم کرد، حیوان عمل میکند. در حیوان مبدأ دیگری غیر از مبدأ میلها که فرمانی بر ضد میلها بدهد وجود ندارد. حال، آنچه میخواهم نتیجه بگیرم چیز دیگر است، حالتی است که روان شناسان میگویند و وقتی انسان در خودش مطالعه میکند میبیند حرف حسابی هم هست. این جدال درونی بین چه و چه است؟ بدیهی است بین خود و خود است، در خارج از خود انسان نیست.

انسان با یک بیگانهای جدال ندارد، در درون انسان دو نیرو از خود انسان هستند که