با یکدیگر در جدالاند؛ یکی میگوید این غذا را نخور، یکی میخواهد بخورد؛ هنگام سحر یکی میگوید بلند شو، دیگری نمیخواهد بلند شود؛ یکی میگوید فلان حرف را نزن، دیگری میخواهد (میلش اقتضا میکند) آن حرف را بزند. این جدال در درون انسان است. مسلّم بیگانهای در اینجا دخالت ندارد، جدال خود انسان با خود انسان است. ولی مطلب این است: در وقتی که میل طبیعی انسان بر اراده اخلاقی او پیروز میشود و کاری که تصمیم گرفته بود نکند میکند، چه حالتی به انسان دست میدهد؟ حالت شرمندگی و حالت شکست. پیش خودش احساس میکند من شکست خوردم، درست مثل قهرمانی که او را به میدان جنگ فرستادهاند و با قهرمان دیگری مبارزه کرده و از او شکست خورده است. واقعاً انسان احساس شکست میکند. برعکس، آن وقتی که اراده اخلاقی بر میل طبیعی پیروز میشود، آن زمان که از سر سفره بلند میشود و میبیند یک ذره رژیم را تخطی نکرده؛ آن روزی که صبح میکند و میبیند هنگام سحر علی رغم فرمان طبیعت که بستر گرم را رها نکن، بستر گرم را رها کرده و به برنامه عبادت خودش مثلًا پرداخته، احساس مسرّت و پیروزی میکند. این در هر کسی هست. خیال نمیکنم کسی باشد که چنین آزمایشی در خود نکرده باشد، و فرضاً چنین کسی باشد برایش قابل آزمایش است.

« من » اصیل و « من » طفیلی ( خود و ناخود )

این احساس چیست در انسان؟ در هر دو حالت انسان خودش از خودش شکست خورده و در هر دو حالت انسان خودش بر خودش پیروز شده. بنابراین او نه باید احساس شکست کند و نه باید احساس پیروزی کند یا لااقل باید در حالی که از یک جهت احساس شکست میکند، از جهت دیگر احساس پیروزی کند و حال آنکه اینجور نیست؛ انسان آنگاه که میلها بر اراده اخلاقی غالب میشود واقعاً احساس میکند که شکست خورده، خودش را ملامت میکند میگوید خاک بر سرت، حالا فهمیدم که من چیزی نیستم. ولی وقتی که اراده اخلاقی بر میل طبیعی پیروز میشود، احساس موفقیت و پیروزی میکند و به خودش امیدوار میشود.

این همان جاست که انسان درک میکند که خود اصلی، خود واقعی، من حقیقی، آن اراده اخلاقی است که تحت فرمان عقل میباشد و این میل در «من» یک ابزار است،