اخلاق از مقوله عبادت و پرستش است

هرکدام از این نظریات- همانطور که دیدید- قسمتی از حقیقت را دارد نه تمام حقیقت را. تمام حقیقت این است که اخلاق از مقوله عبادت و پرستش است. انسان به همان میزان که خدا را ناآگاهانه پرستش میکند، ناآگاهانه هم یک سلسله دستورهای الهی را پیروی میکند. وقتی که شعور ناآگاهش تبدیل به شعور آگاه بشود- که پیغمبران برای همین آمدهاند [1]- آنوقت دیگر تمام کارهای او میشود اخلاقی، نه فقط همان یک عده کارهای معین؛ خوابیدن او هم میشود یک کار اخلاقی، غذا خوردن او هم میشود یک کار اخلاقی. یعنی وقتی برنامه زندگی ما براساس تکلیف و رضای حق تنظیم شد، آنوقت خوردن ما، خوابیدن ما، راه رفتن ما، حرف زدن ما و خلاصه زندگی و مردن ما یکپارچه میشود اخلاق، یعنی یکپارچه میشود کارهای مقدس: انَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیای وَ مَماتی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ [2]، همه چیز میشود للَّه و همه چیز میشود اخلاق.

در باب اخلاق یک سلسله نظریات دیگر هم هست و اول قصد داشتم آنها را هم ذکر بکنم بعد به نظریه پرستش بپردازم، ولی دیدم اینها بحث ما را از محور خودش خارج میکند؛ چون آن نظریات در واقع میخواهند شریفترین شرافتها را از انسان بگیرند و اصلًا میخواهند معتقد نباشند که واقعاً یک سلسله کارهای اخلاقی و شرافتمندانهای هم در عالم وجود دارد و انسانهایی بدون آنکه بخواهند منافع مادی داشته باشند آن کارها را به خاطر خصلت شرافت و قداستشان انجام میدهند. در واقع منکر اخلاق به این معنی هستند. آن نظریات را بعد انتقاد میکنیم. مثلًا نظریه برتراند راسل که اخلاق را از مقوله هوشیاری میداند، یا اخلاق مارکسیستی و یا اخلاق اگز یستانسیالیستی را ان شاء اللَّه خواهیم گفت. ولی اینها اخلاق را از اوج خودش پایین آوردهاند، در حالی که برای انسان شرافتی قائل هستند و به انسانیت اعتقاد دارند.