میکند. مردمی که آنجا حضور دارند وقتی دیدند دو نظرِ مخالف است، هرگز نظر یک طبیب درجه اول معروف مشهور درس خوانده تجربه کرده را نمیگذارند نظر یک طبیب جوان را بگیرند. اما خود آن طبیب میفهمد که نظر آن پزشک جوان درست است، و وقتی او توضیح داد اول کسی که مطلب را درک میکند خود آن طبیب سابقهدار است. اینجاست که انسان خودش را سر دوراهی میبیند: آیا من پا روی شخصیت و شهرت خودم بگذارم، آن را لگدکوب کنم، بگویم این آقا از من بهتر میفهمد و نسخهای که من دادم غلط است، نسخه نسخهای است که این آقا میگوید؟ این را میگویند انصاف. یک وقت هم پا روی انصاف خودش میگذارد، میگوید: این حرفها چیست؟! برو دنبال کارت. ممکن است در عمل نسخه خودش را عوض کند برای اینکه بیمار نمیرد، ولی اقرار نمیکند بلکه به گونهای کار خودش را توجیه میکند.

انسان این دو حالت را دارد. گاهی انصاف میدهد، و این چقدر در دنیا اتفاق میافتد. در حدیث هم هست که یکی از مکارم اخلاق انسان، انصاف دادن به رقیبهاست. این حالت که در انسان هست ناآگاهانه، بدین جهت است که انسان خدا را میشناسد و یک سلسله مسائل است که بالفطره و ناآگاهانه آنها هم اسلامِ خدا یعنی قانون خداست. اسلام یعنی تسلیم به قانون خدا. خدا دو نوع قانون دارد: یک نوع قوانینی که آن قوانین را در فطرت انسان ثبت کرده است و نوع دیگر قوانینی که در فطرت انسان نیست، بلکه از همان قوانین فطری منشعب میشود و تنها به وسیله انبیا بیان شده است. انبیا علاوه بر اینکه قوانین فطری را تأیید میکنند، یک قوانین اضافه هم برای انسان میآورند. آن عمق روح انسان، آن فطرت انسان، آن عمق قلب انسان، با یک شامّه مخصوص، ناآگاهانه همینطور که خدا را میشناسد این قوانین خدا را میشناسد؛ رضای خدا را میشناسد و کار را بالفطره در راه رضای خدا انجام میدهد، ولی خودش نمیداند که دارد قدم در راه رضای خدا برمیدارد.

و لهذا این مسئله مطرح است که آیا اینجور کارها که ناآگاهانه در طریق رضای خداست ولی آگاهانه چنین نیست [اجر دارد یا نه؟] مثلًا یک بت پرست ممکن است چنین کاری بکند، چنانکه حاتم طایی کرد و امثال او میکردند. ما احادیث زیادی در این زمینه داریم درباره کافرانی که چنین کارهایی کردهاند. از پیغمبر یا ائمه سؤال کردهاند آیا این گونه کارها نزد خدا بیاجر است؟ جواب دادهاند: نه،