فقط انسان است که خدا را پرستش میکند، آنهم بعضی از انسانها؟ گفتیم نه، اولًا آن پرستشِ آگاهانه است که بعضی انسانها پرستش میکنند و بعضی نمیکنند؛ ناآگاهانه همه پرستش میکنند، بلکه پرستش حقیقتی است که در همه موجودات عالم وجود دارد و موجودی در عالم نیست که پرستنده حق نباشد. این سخن قرآن است که ذرهای از ذرات عالم نیست که پرستنده حق نباشد، همچنان که انسانی نیست- ولو ناآگاه- که پرستنده حق نباشد. تنها شما خدا را تسبیح نمیکنید و حمد و ثنا نمیگویید، همه اشیاء خدا را تسبیح میکنند و حمد و ثنا میگویند. در این زمینه آیاتی داریم:

سَبَّحَ لِلَّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ الْارْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [1].

سَبَّحَ لِلَّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الْارْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [2].

یسَبِّحُ لَهُ ما فِی السَّمواتِ وَ الْارْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ [3].

یسَبِّحُ لِلَّهِ ما فِی السَّمواتِ وَ ما فِی الْارْضِ لَهُ الْمُلْک وَ لَهُ الْحَمْدُ [4].

آیه دیگر: وَ انْ مِنْ شَی ءٍ الّا یسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلکنْ لا تَفْقَهونَ تَسْبیحَهُمْ [5] هیچ چیزی در عالم نیست، ذرهای در عالم نیست مگر اینکه مسبّح و حامد پروردگار است. شما انسانها تسبیح و عبادت و پرستش آنها را درک و فهم نمیکنید، و الّا هیچ موجودی در عالم نیست که پرستنده ذات حق نباشد.

البته قبول دارم که سطح مطلب خیلی بالاست ولی خواستم عرض بکنم که منطق قرآن این است. پس پرستش در منطق قرآن منحصر نیست به پرستش آگاهانه انسان که شاید در بسیاری از انسانها ناقص ترین اقسام پرستشهاست که مثلًا بایستیم رو به قبله، دو رکعت نماز بخوانیم در حالی که روحمان در نماز اصلًا وجود ندارد بلکه جای دیگر مشغول کار دیگر است، یک خم و راست ظاهری میشویم.