اخلاقی را احساس میکند و این جمال و زیبایی او را به سوی خود میکشد، همچنان که زشتی کار غیر اخلاقی و ضد اخلاقی او را از آن متنفر میکند؛ در کارهای اخلاقی جاذبهای است از نوع جاذبه زیبایی، و در کارهای ضد اخلاقی دافعهای است از نوع دافعههای ضد زیبایی.

ولی این نظریه، نظریه عجیبی است و آن این است: کسی که کار اخلاقی میکند، حتی آن کس که در شعور آگاه خودش خدا را نمیشناسد و به وجود خدا اعتراف ندارد و یا فرضاً اعتراف دارد ولی در شعور آگاه خودش این کار را برای رضای خدا انجام نمیدهد و با این کار خداپرستی نمیکند، کار اخلاقی او یک نوع خداپرستی و پرستش ناآگاهانه است.

شعور ظاهر و شعور مغفولٌ عنه

ممکن است سؤال شود: مگر ممکن است خداپرستی ناآگاهانه باشد؟ جواب این است: بله، حتی ما خداشناسی ناآگاهانه هم داریم؛ یعنی همه مردم در عمق فطرتشان و در اصطلاح امروز «ناآگاهانه» خدای خودشان را میشناسند. تفاوت افراد مردم در خداشناسی در مرحله آگاهانه است. این مطلب اگر دیروز یعنی در قرون گذشته باورکردنش اندکی مشکل بود، امروز باور کردن آن خیلی آسان است.

یعنی امروز این مطلب [به اثبات رسیده] که انسان دارای دو نوع شعور است: شعور ظاهر و شعور مغفولٌ عنه؛ یعنی شعوری که خود انسان از آن اطلاع و آگاهی دارد، و شعوری که آن هم خودش نوعی آگاهی است ولی شعور ظاهر انسان از آن بیخبر است. حتی علمای روانکاوی امروز معتقدند که بیشترین قسمت شعور انسان شعور مغفولٌ عنه انسان است و کمترین بخش شعور انسان آن شعوری است که انسان از وجود آن آگاه است. مثلًا اگر ما به درون خودمان مراجعه کنیم و محتویات ضمیر خودمان را تفتیش نماییم، مقداری احساسات، معلومات و اطلاعات، تمایلات، بغضها و حبها و اینجور چیزها پیدا میکنیم و خیال میکنیم غیر از این چیزی نیست، و حال آنکه اطلاعات و معلومات و مدرَکات و نیز احساسات و تمایلات زیادی در اعماق روح ما رسوب کرده که ما از آنها بیخبر هستیم؛ یعنی قسمت عمده روح من از این منی که الآن با شما حرف میزند مخفی است و قسمت عمده روح شما از این شمایی که الآن دارید به حرف من گوش میکنید مخفی است. در