خطر میاندازی.

اساساً آیا این درست است که دروغ مصلحت آمیز به از راست فتنهانگیز است؟

در اینجا ابتدا باید مطلبی را برایتان عرض بکنم و آن این است که فرق است میان دروغ مصلحت آمیز و دروغ منفعت خیز. خیلی افراد دروغ منفعت خیز را با دروغ مصلحت آمیز اشتباه میکنند یا میخواهند اشتباه کنند. دروغ مصلحت آمیز یعنی دروغی که فلسفه خودش را از دست داده و فلسفه راستی را پیدا کرده است؛ یعنی دروغی که با آن، انسان حقیقتی را نجات میدهد. ولی دروغ منفعت خیز یعنی انسان دروغ میگوید که خودش سودی برده باشد. مسئله مصلحت با مسئله منفعت نباید اشتباه بشود. مصلحت، دایرمدار حقیقت است. مصلحت و حقیقت دو برادر هستند که از یکدیگر جدا نمیشوند. مصلحت یعنی رعایت حقیقت را کردن نه رعایت سود خود را کردن، که این منفعت است. افرادی دروغ میگویند، دروغی به منفعت خودشان. میگویید: چرا دروغ گفتی؟ میگوید: دروغ مصلحتی گفتم. برای اینکه شندر غاز بیشتر سود ببرد دروغ میگوید، و میگوید: دروغ به مصلحت گفتم. این مصلحت نیست، دروغی است مثل همه دروغهای دیگر. پس این مطلب اشتباه نشود: دروغ مصلحت آمیز غیر از دروغ منفعت خیز است.

مسئله دیگر این است که همینطور که کانت این سخنش را جوری گفته است که لازمهاش این است که راست را همیشه باید گفت بدون توجه به نتیجهاش و دروغ را هرگز نباید گفت بدون توجه به نتیجهاش (چون به قول او فرمان وجدان، مطلق است و آن فرمان عقل است که مشروط است؛ فرمان وجدان، اگر و مگر و مصلحت و از این حرفها سرش نمیشود) همینطور عدهای (و بیشترْ زردشتیها) این را بر سعدی عیب گرفتهاند که سعدی بدآموزی کرده است. در مقالهای که یکی از فضلای خودمان نوشته بود، آمده بود: در هندوستان بعد از آنکه انگلستان آنجا را احتلال [1] کرد و مدارس آنجا زیر نظر آنها اداره میشد، گفته بودند سعدی را درس ندهید برای اینکه او بدآموزی کرده، گفته است دروغ مصلحت آمیز به از راست فتنهانگیز است و این، بچهها را از حالا در راستگویی سست میکند. ببینید چه مردم خوبی هستند! اینقدر دلشان به حال مردم هند سوخته است که نمیخواهند