به آن دادن، فریب دادن و نیرنگ زدن، دروغ گفتن. قهراً او موفق میشود و علی علیه السلام شکست میخورد.

همه انسانها این را احساس میکنند که اینها برای انسان قید و محدودیت ایجاد میکند. با این حال باز آن اندرون و ضمیر انسان فرمان میدهد به صداقت، امانت، عدالت و غیره. او دست از فرمان خودش برنمی دارد. این برای چیست؟ میگوید:

محال است که انسان در درون خودش ناآگاهانه مطمئن نباشد به پایان نیک این امور که اینها گم نمیشود و هدر نمیرود. در عمق وجدان و ضمیر انسان، ناآگاهانه این اعتقاد و ایمان هست. ای بسا به ظاهر انکار میکند، میگوید ما نمیدانیم واقعاً قیامتی هست، معادی هست و آیا بعد از مردن خبری هست یا نه، ولی ناآگاهانه در درون خودش به این حقایق ایمان دارد و لهذا صد بار اگر راست بگوید و بدی ببیند، عدالت کند و ظلم ببیند، بار صد و یکم باز صداقت و عدالتش را رها نمیکند. این برای آن است که در عمق ضمیر و وجدان و به علم حضوری این مطلب را احساس میکند که زندگی منحصر به اینجا نیست، دوره دنیا نظیر دوره زندگی یک جنین است که تولدی دیگر در پیش روی او هست [1]. پس احساس تکلیف متضمن ایمان به پاداش است، یعنی متضمن ایمان به خلود و بقای نفس است. ایمان به خلود نفس یعنی احساس اینکه من باقی هستم و پاداشم را از جهان میگیرم و گم نمیشود. این خودش متضمن ایمان به خالق است. ایمان به خلود «من» مستلزم ایمان به خالق است.

این است که آقای کانت از همین وجدان اخلاقی نه فقط دستورهای اخلاقی را استنباط میکند، بلکه این پایه فلسفه اوست در همه ماوراء الطبیعه و از همین جا آزادی و اختیار را اثبات میکند، از همین جا بقا و خلود نفس و عالم آخرت را اثبات میکند، از همین جا وجود خدا را اثبات میکند، و این است که میگوید:

دو چیز است اعجابآور و هیچ چیزی به اندازه آنها برای انسان اعجابآور نیست: یکی آسمان پرستارهای که بالای سر ما قرار گرفته است، و دیگر وجدانی که در ضمیر ما قرار دارد.