همدوش عقل است. هرجا که عقل هست اراده هست، آنجا که عقل نیست اراده هم وجود ندارد. انسان میتواند متحرک بالاراده باشد ولی گاهی هم متحرک بالاراده نیست، متحرک بالشوق و المیل است. حیوان همیشه متحرک بالشوق و المیل است.

فرق میل و اراده

فرق میل و اراده چیست؟ میل در انسان کششی است به سوی یک شیء خارجی.

انسان گرسنه است، غذایی سر سفره میآورند، در خودش احساس میل به غذا میکند؛ یعنی نیرویی در درون انسان هست که او را به سوی غذا میکشد، یا مثل این است که نیرویی در غذا باشد که انسان را به سوی خودش میکشاند. میل، جاذبه و کششی است میان انسان و یک عامل خارجی که انسان را به سوی آن شیء خارجی میکشاند. انسان یا حیوان گرسنه میشود، میل به مأکولات در او به وجود میآید؛ تشنه میشود، میل به نوشیدن آب در او پدید میآید. غریزه جنسی میل به جنس مخالف است. استراحت کردن نیز خود یک میل است. میل، کشش است، مثل یک نیروی جاذبه است، وقتی که پیدا میشود انسان را به سوی شیء خارجی میکشد. عاطفه مادری هم خودش یک میل است. حتی عواطف عالی انسانی هم یک میل است. مثلًا اینکه انسان در برخورد با یک مستمند، در خودش احساسی مییابد که به او کمک کند، یعنی یک میل در او پیدا میشود که به او کمک کند.

ولی اراده به درون مربوط است نه بیرون؛ یعنی یک رابطه میان انسان و عالم بیرون نیست، بلکه بر عکس انسان بعد از اینکه درباره کارها اندیشه و آنها را محاسبه میکند، دوراندیشی و عاقبت اندیشی میکند، سبک سنگین میکند، با عقل خودش مصلحتها و مفسدهها را با یکدیگر میسنجد و بعد تشخیص میدهد که اصلح و بهتر این است نه آن، آن وقت اراده میکند آنچه را که عقل به او فرمان داده انجام دهد نه آنچه که میلش میکشد. و بسیاری از اوقات و شاید غالب اوقات آنچه که عقل مصلحت میداند و انسان اراده میکند بر حکم فتوای عقل انجام بدهد، بر ضد میلی است که در وجودش احساس میکند. فرض کنید شخصی رژیم غذایی دارد. سر سفرهای نشسته است و غذای مطبوعی وجود دارد. میل، او را میکشد که از آن غذای مطبوع بخورد. ولی در مجموع حساب میکند که اگر من این غذای مطبوع را بخورم چه عوارضی خواهد داشت. برخلاف میل خودش، تصمیم میگیرد