فعل اخلاقی روشن بشود تفسیر کردن چندان صواب نیست. قبلًا از موارد مسلّم فعل اخلاقی مثالهایی از ایثار یعنی غیر را بر خود مقدم داشتن، زحمت خود و آسایش دیگران را طلبیدن، در قالب تاریخچههایی از خارج و داخل دنیای اسلام، و مثالهایی هم از یک مورد دیگر اخلاقیات یعنی همدردی با دردمندان ذکر کردیم.

اکنون باز میخواهیم به مثالهای دیگری در این مورد بپردازیم. همه برای این است که میخواهیم موضوع کاملًا روشن بشود. و قبل از ذکر مثالها، برای اینکه شما به اهمیت این موضوع پی ببرید، لازم است مطلبی را عرض کنم.

ارزش کار اخلاقی

کارهایی که ما به آنها کار اخلاقی میگوییم، میبینیم فرقشان با کار عادی این است که قابل ستایش و آفرین و تحسیناند. به عبارت دیگر بشر برای این گونه کارها ارزش قائل است. تفاوت کار اخلاقی با کار طبیعی در این است که کار اخلاقی در وجدان هر بشری دارای ارزش است، یعنی یک کار ارزشمند و گرانبهاست و بشر برای خود این کار قیمت قائل است؛ آن قیمتی هم که برایش قائل است نه از نوع قیمت و ارزشی است که برای کار یک کارگر قائل است که ارزش مادی به اصطلاح ایجاد میکند و استحقاق مبلغی پول یا کالا در مقابل کار خودش پیدا میکند، بلکه یک نوع ارزشِ مافوق این ارزشهاست که با پول و کالای مادی قابل تقویم نیست.

آن سربازی که جان خودش را فدای دیگران میکند، کارش کار باارزشی است ولی ارزش آن از نوع ارزشهای مادی نیست که مثلًا بگوییم فلان عمله کارش ساعتی بیست و پنج تومان ارزش دارد، معمار هشتاد تومان، مهندس صد و پنجاه تومان، آن دیگری پانصدتومان، و خیلی بالا باشد مثلًا میگویند فلان کس آمد چاه نفت را خاموش کرد و برای هر ساعت کارش پنج هزار تومان ارزش قائل بودند؛ بالاخره قابل تقویم به ارزشهای مادی است.

کارهای اخلاقی در ذهن و وجدان بشر دارای ارزش و قیمت است، گرانبهاست ولی نوع ارزشش با ارزشهای مادی- مقیاس را هراندازه بالا بگیرید- متفاوت است. آن یک ارزش دیگری است، ارزشی است مافوق ارزشهای مادی. قضایایی که از علی علیه السلام نقل کردیم، قابل این نیست که بگوییم این کار علی را حساب بکنید ببینید چند میلیون تومان یا چند میلیارد دلار قیمت دارد. این با تومان و دلار قابل