تقویم نیست. البته ارزش و قیمت دارد ولی نوع ارزشش اساساً با این ارزشها متفاوت است.

بعد از آنکه ثابت شد که در میان کارهای انسان یک سلسله کارها هست دارای ارزش و قیمت، آنهم نوعی ارزش که با ارزشهای مادی متفاوت است، قهراً این سؤال پیش میآید که توجیه این ارزشها چگونه است؟ یعنی با چه فلسفهای، با چه مکتبی میتوانیم این ارزشها و قیمتها را برای کارهای اخلاقی بشر توجیه بکنیم؟ به عبارت دیگر کدام مکتب میتواند ارزش اخلاقی کار بشر را تفسیر و توجیه و تأیید کند؟ آیا همه مکتبها قادرند این گونه کارها را توجیه کنند؟ خود مکتب قادر است؟

همه مکتبها قادر نیستند. اکنون نمیخواهم این مطلب را بسط بدهم. این را عرض کردم برای اینکه از حالا ذهن شما آماده باشد برای این مطلب که ارزشهای اخلاقی را کدام مکتب از مکتبها میتواند توجیه کند و کدام مکتب قادر به توجیه نیست.

مکتبهایی که قادر به توجیه نیستند بعضی صراحت دارند، به روی خودشان میآورند، خجالت هم نمیکشند، انکار میکنند و میگویند: اصلًا اخلاق حرف مفت است، کار اخلاقی انجام دادن از ساده دلی است، آدم عاقل دنبال کار اخلاقی نمیرود، دنبال خوشی و لذت میرود، جز سود و لذت هیچ چیز دیگری در عالمْ منطقی نیست. باز این خوب است، بالاخره میگوید من مکتبی دارم که نتیجهاش همین است. ولی پارهای از مکتبها، جهان بینیشان، فلسفه و اساس فکرشان همین نتیجه را میدهد یعنی به همین جا میرسد، اما به روی خودشان نمیآورند بلکه برعکس میگویند: ما هم به ارزشهای اخلاقی قائل هستیم و برای انسانیت ارزش قائلیم. ولی با کدام مکتب؟! اینها با آن اساسی که تو چیدی جور در نمیآید. به هر حال ما بعداً روی این مطلب بحث میکنیم.

حال میپردازیم به مثالهای دیگر برای اخلاقی بودن بعضی از کارها.

عفو و گذشت

این خودش یک مسئلهای است. حدیث پیغمبر است:

ثَلاثٌ مِنْ مَکارِمِ الْاخْلاقِ: تَصِلُ مَنْ قَطَعَک وَ تُعْطی مَنْ حَرَمَک وَ تَعْفو