جَعَلْنا عَلی قُلوبِهِمْ اکنَّةً انْ یفْقَهوهُ وَ فی اذانِهِمْ وَقْراً [1].

واقعاً هم میبینیم که گاهی حالتی در دل پیدا میشود که حالت رقّت و خشوع نسبت به حق از میان میرود، انسان مظالم فجیع مرتکب میشود و متأثر نمیشود، مواعظ و نصایح تأثیر نمیکند، در اثر تکرار ارتکاب جرم و گناه قسوت قلب پیدا میشود، و یا انسان در اثر تعصب حالتی در روحش پیدا میشود که سخن حق را نمیپذیرد به این معنی که پرده تعصب اجازه ورود به دل و تصور و تصدیق نمیدهد. یک سلسله حالات که به منزله پردهها و حجابها و غلافهای روحی است زیاد است. همان طوری که قسوت و تعصب دیوار و پرده است، خیال و وهم به نوبه خود یک دیوار و پرده ضخیم دیگری است. در اطراف این آخری توضیحی میدهم و برای آن مثالی عرض میکنم.

یکی از اشکالاتی که قریش به پیغمبر اکرم میکردند و در نظر آنها آن اشکال مانع بود که دعوت آن حضرت را بپذیرند این بود که میگفتند که این چگونه پیغمبری است که مثل دیگران غذا میخورد، مثل دیگران در کوچهها و بازارها راه میرود، بشری است مانند دیگران. همینها که این حرفها را میزدند خودشان فرزند ابراهیم بودند و خود را بر دین ابراهیم میدانستند و ابراهیم را پیغمبر خدا میدانستند. این اشکالات برای آنها از آنجا پیدا شده بود که تدریجاً برای ابراهیم از خزانه خیال و وهم خود سیمایی ساخته بودند که با یک بشر چندان قابل تطبیق نبود. از رسول خدا انتظار داشتند مثل آن ابراهیم باشد که آنها در خیال و وهم خود ساختهاند. آنها ابراهیم را در عالم خیال در پشت ابرها و آسمانها قرار داده بودند؛ به خیال خود او را بالا برده بودند ولی در واقع او را پست کرده بودند و از واقعیت احوال و کمالات ابراهیم کوچکترین خبری نداشتند. بنابراین نمیتوانستند باور کنند که رسول اکرم که در قالب یک بشر در جلو آنها ظاهر است، احیا کننده ملت و طریقه ابراهیم باشد؛ یعنی آن سیمای دروغین که آنها از وهم و خیال خود ساخته بودند یک دیوار و سد و مانعی بود و به تعبیر قرآن حجاب و پردهای بود بین آنها و درک حقیقت. آدم جاهل که از درک حقیقت محروم است همیشه میخواهد با