مسلمان معلوم الهویه مقدّم بدارند؛ از مجهول الهویهها انتخاب کنند چون اگر اهانتی هم هست، به یک مجهول الهویه باشد نه به یک معلوم الهویه. اگر بگویید:

مجهول الهویه هم نداریم، حتماً از معلوم الهویهها باید استفاده کنیم، باز میگویند:

افرادی که شخصیتشان در میان دیگران یک شخصیت اسلامی است (مثل علما و مراجع تقلید) بدن غیر او را بر او مقدّم بدارند.

همه اینها مسئله باب تزاحم است و این خودش باب بسیار وسیعی است، گو اینکه خوب عمل نمیشود. یک وظیفه بزرگ برای مجتهدین، آشنایی با موضوعات است. فقیه اگر با موضوعات آشنا نباشد، اهمیتها را درک نمیکند. وقتی که اهمیتها را درک نکند، بسا هست که روی موضوع کوچکتر پافشاری میکند و موضوع بزرگتر را از دست میدهد. ولی اسلام این راه را جلو پای او گذاشته است.

لزوم شناخت شرایط زمان توسط مجتهدین

اینجا آن جایی است که واقعاً بر فقها و مجتهدین واجب میشود که شرایط زمان خودشان را بشناسند، یعنی اهم و مهمها را در زمانهای مختلف بشناسند. اگر بشناسند، بسیاری از مشکلاتی که امروز طرح میشود و واقعاً به صورت یک موضوع مشکل و یک بن بست وجود دارد از میان میرود. این، یک راه است در انطباق اسلام با مقتضیات زمان: تغییر قانون اسلامی، اما تغییری که نسخ نیست، تغییری که خود اسلام اجازه داده است. خودش وضع قوانین خود را به گونهای قرار داده است که بالنتیجه در شرایط مختلف، زمانهای مختلف، مکانهای مختلف فرق میکند. حتی خوردن شراب؛ چقدر در اسلام روی این حرام تأکید شده؟! این دیگر قابل بحث نیست. ولی واقعاً اگر در جایی حفظ جانی موقوف به آن بود- که تشخیص آن هم با پزشکان است و با فقها نیست- و پزشکی گفت حفظ این جانِ محترم و این مسلمان- غیر مسلمان را که اسلام میگوید او به شریعت و قانون خودش عمل میکند- منحصراً موقوف به این است که مشروب بخورد، [فقها] میگویند بخورد، چرا؟ چون از نظر اسلام حفظ جان او از نخوردن مشروب مهمتر است.

[حال] مسئله پزشکی نباشد: اگر کسی در شرایطی قرار گرفته که دارد از تشنگی از میان میرود و باید مایعی- به هر شکلی که میخواهد باشد- به او برسد و