نمیبیند. انسان یک وقت مریض میشود، چشمش زردی میآورد، دنیا را زرد میبیند. اما این دلیل آن نیست که چشم در کار دیدش ثابت نیست؛ بلکه به این معنی است که انحراف پیدا میکند و در حال انحراف کج میبیند، یک چیز را دو چیز میبیند، همه چیز را سیاه میبیند. این، با آن حرف خیلی فرق میکند.

حرف آنها این است که اساساً وجدانها متغیر است. قرآن این حرف را نمیزند، بلکه میگوید وجدانها ثابت است ولی ممکن است مریض بشوند. اگر مریض شد خوب کار نمیکند، عوضی کار میکند. خیلی مطلب فرق میکند، از زمین تا آسمان فرق میکند. آیهای که در اول منبر خواندم همین مطلب را میفرماید: آیا آن کس که کار بدش در نظرش خوب جلوه کرده است، کار بد خویش را خوب میبیند؟ قرآن قبول میکند که انسان گاهی کار بدش را خوب میبیند، اما [این سخن را] روی این حساب نمیگوید که وجدان ذاتاً متغیر است. میخواهد بگوید که وجدان مانند هر چیز دیگری در هنگام سلامت، خوب کار میکند و در هنگام انحراف، عوضی.

حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله درباره امر به معروف و نهی از منکر

این حدیث را در باب امر به معروف و نهی از منکر نقل کردهاند و مکرر شنیدهاید که پیغمبر اکرم در حجة الوداع یا در یک حج عمره، آنگاه که وارد خانه کعبه شدند آمدند کنار در، دست به چارچوب در گذاشتند، یک دست به یک طرف در و یک دست به طرف دیگر و شروع کردند برای مردم صحبت کردن. صحبت هم راجع به آینده بود که چنین میشود، چنان میشود. از آن جمله فرمودند: زمانی خواهد آمد که مردم امر به معروف و نهی از منکر نمیکنند. سلمان حاضر بود، فرمود: یا رسولَ اللَّه! آیا چنین چیزی خواهد شد که مردم ترک امر به معروف و نهی از منکر بکنند؟ فرمود: بله، بالاتر هم میشود. زمانی خواهد شد که مردم امر به منکر کنند و نهی از معروف. باز بیشتر تعجب کرد. گفت: یا رسولَ اللَّه! چنین زمانی خواهد آمد که مردم چنین کاری بکنند؟ فرمود: از این بالاتر هم خواهد شد. گفت: دیگر از این بالاتر چیست؟ فرمود: زمانی میآید که مردم منکر را معروف ببینند و معروف را منکر؛ یعنی وجدانشان اینطور فاسد و خراب میشود، خوب را بد میبینند و بد را خوب. به عبارت دیگر وجدان انسان مسخ میشود، فطرت مسخ میگردد.

فطرت مسخ شده را به تعبیرات گوناگون به ما گفتهاند. یک تعبیرش راجع به