دیگری رنگ اجتماعی. رنگ فلسفی به این شکل که در این دنیا همه چیز متغیر است، هیچ چیز باقی نیست، و رنگ اجتماعی به این صورت که هرچیز در اجتماع زاییده یک احتیاج است و احتیاجات اجتماعی بشر در تغییر است پس هرچیزی یک مدت موقت در اجتماع میماند.

نگاه فلسفی به مسئله

اما مطلب اول که رنگ فلسفی میدهند و میگویند همه چیز در تغییر است، آیا راست است؟ به این تعبیر که همه چیز در تغییر است درست نیست. ولی به این معنی که جهان مادیات، ترکیبات مادی این دنیا در تغییر است، صحیح است؛ یعنی شما در این دنیا مادهای پیدا نمیکنید که از ازل به همین شکل بوده و تا ابد هم به همین شکل باقی خواهد بود. آیا این کوههایی که میبینید، از ازل به همین شکل بوده و تا ابد هم به همین شکل باقی خواهد بود؟ نه. آیا دریا به همین شکل که الآن هست بوده است؟ نه. آیا به همین شکل باقی میماند؟ نه. حکمای اسلامی از قدیم الایام این آیه قرآن را که میفرماید: وَ تَرَی الْجِبالَ تَحْسَبُها جامِدَةً وَ هِی تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذی اتْقَنَ کلَّ شَی ءٍ [1] ناظر به تغییری که در همه اشیاء و اجسام عالم رخ میدهد دانستهاند، به قرینه صُنْعَ اللَّهِ الَّذی اتْقَنَ کلَّ شَی ءٍ. آیه میگوید این کوهها را که میبینی خیال میکنی یکنواخت و ثابت است و حال اینکه اینها دائماً در تغییر است، همان طوری که ابرها را میبینی که به یک حال باقی نمیمانند. البته کوه به عنوان مثال است، یعنی همه اشیاء اینجور است. حکیمی از قدیم گفته است: هیچ شخصی در یک رودخانه دوبار شستشو نمیکند. مقصودش این بوده است که در یک رودخانه اگر امروز شستشو کنی، فردا که میروی نه آن آب آب دیروز است و نه تو که شستشو میکنی آن آدم دیروز هستی. پس هیچ کس در یک رودخانه دوبار شستشو نمیکند.

در اینکه اجسام و مواد این عالم دائماً در تغییرند هیچ بحثی نیست. جغرافیا به ما نشان میدهد که مثلًا همین دریای خزر، الآن نسبت به چهل سال پیش تغییر کرده است، یعنی ساحلش مقداری به آن سمت کشیده شده است. قرائن علمی ثابت کرده است که بین ما و آمریکا یک راه خشکی وجود داشته است. تدریجاً تغییراتی که در