فیالمثل تئوری نژادی است عنوانی که پیروان آن مکتب را مشخص میکند و به اعتبار آن عنوان آنها «ما» ی خاص میگردند فیالمثل «سفیدپوستی» است؛ هنگامی که پیروان آن مکتب میگویند «ما» یعنی گروه سفیدپوستان. یا تئوری مارکسیستی که تئوری کارگری است پیروان خویش را با عنوان «کارگری» مشخص میکند و هویت آنها و مشخّص آنها «کارگری» است؛ «ما» ی آنها «ما» ی «کارگری» است: ما کارگران و زحمتکشان. مذهب مسیح هویت پیروان خود را در پیروی از یک فرد مشخص میکند؛ گویی پیروان کاری به راه و یا به مقصد ندارند، تمام هویت جمعی آنها این است که مسیح کجاست که آنجا باشند.

از جمله خصوصیات اسلام این است که هیچ عنوانی از قبیل عناوین نژادی، طبقاتی، شغلی، محلی، منطقهای و فردی برای معرفی مکتب خود و پیروان این مکتب نپذیرفته است. پیروان این مکتب با عناوین اعراب، سامیها، فقرا، اغنیا، مستضعفان، سفیدپوستان، سیاهپوستان، آسیاییها، شرقیها، غربیها، محمدیها، قرآنیها، اهل قبله و غیره مشخص نمیشوند. هیچ کدام از عناوین مزبور ملاک «ما» و ملاک وحدت و هویت واقعی پیروان این مکتب به شمار نمیرود. آنجا که پای هویت مکتب و هویت پیروان او به میان میآید همه آن عناوین محو و نابود میشود، فقط یک چیز باقی میماند، چه چیزی؟ یک «رابطه»، رابطه میان انسان و خدا، یعنی اسلام، تسلیم خدا بودن. امت مسلمان چه امتی است؟ امتی است که تسلیم خداست، تسلیم حقیقت است، تسلیم وحی و الهامی است که از افق حقیقت برای راهنمایی بشر در قلب شایستهترین افراد طلوع کرده است. پس «ما» ی مسلمانان و هویت واقعی آنها چیست؟ این دین میخواهد چه وحدتی به آنها ببخشد و چه مارکی روی آنها بزند و زیر چه پرچمی آنها را گرد آورد؟ پاسخ این است: اسلام، تسلیم حقیقت بودن.

ملاک وحدتی که هر مکتب برای پیروان خود قائل است راه بسیار خوبی است هم برای شناخت هدفهای آن مکتب و هم برای به دست آوردن دیدگاه آن مکتب درباره انسان و جامعه و تاریخ.

3. شرایط و موانع پذیرش

قبلًا گفتیم مکانیسم حرکت تاریخ از نظر مکتبهای گوناگون، مختلف است: یکی