و دیگر اخلاقی و رفتاری تکیه شده است و در حقیقت، پیروزی و سلطه نهایی نوعی عقیده و نوعی ایمان و نوعی رفتار را اعلام میدارد. به عبارت دیگر در این آیه پیروزی انسانِ به ایمان رسیده و حقیقت دریافته و راستکردار اعلام شده است و آنچه در این پیروزی نوید داده شده یکی استخلاف است یعنی تصاحب قدرت و کوتاه کردن دست قدرتهای پیشین، و دیگر استقرار دین یعنی تحقق یافتن همه ارزشهای اخلاقی و اجتماعی اسلام از عدل، عفاف، تقوا، شجاعت، ایثار، محبت، عبادت، اخلاص، تزکیه نفس و غیره، سوم نفی هرگونه شرک در عبادت یا طاعت.

در سوره اعراف آیه 128 نیز چنین آمده است:

قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ یورِثُها مَنْ یشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ.

موسی به مردم خود گفت: از خداوند استعانت بجویید و شکیبا باشید، همانا زمین ملک خداست، به هرکس از بندگان خود بخواهد وراثت آن را واگذار میکند و (اما) عاقبت و پایان از آنِ متقیان است.

یعنی سنت الهی این است که در نهایت امر، متقیان وارث زمین خواهند بود. در سوره انبیاء آیه 105 میفرماید:

وَ لَقَدْ کتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکرِ أَنَّ الْأَرْضَ یرِثُها عِبادِی الصَّالِحُونَ.

در زبور، پس از آنکه یک بار دیگر (در کتابی دیگر) یادآوری کرده بودیم، نوشتیم که وراثت زمین به بندگان شایستهکار من خواهد رسید.

در این زمینه آیات دیگر نیز هست.

اکنون چه بکنیم؟ مفاد آیه استضعاف را بگیریم و یا مفاد آیه استخلاف و چند آیه دیگر را؟ آیا میتوانیم بگوییم این دو تیپ آیات گرچه برحسب ظاهر دو مفاد دارند ولی یک حقیقت را میگویند، به این بیان که مستضعفان همان مؤمنان و صالحان و متقیاناند و برعکس؛ استضعاف عنوان اجتماعی و طبقاتی آنهاست و

ایمان و عمل و صلاح و تقوا عنوان ایدئولوژیک آنهاست؟ البته نه، زیرا: