انتقادها

اکنون که «مبانی» و «نتایج» نظریه مادیت تاریخ را توضیح دادیم نوبت آن است که به نقد و بررسی آن بپردازیم. مقدمتاً یک نکته را توضیح دهیم که ما در اینجا نه در صدد نقد نظریات مارکس در مجموع آثارش هستیم و نه در پی نقد مارکسیسم به طور کلی. ما در اینجا در پی نقد «مادیت تاریخ» و به اصطلاح در پی نقد «ماتریالیسم تاریخی» هستیم که یکی از ارکان مارکسیسم است، و اساساً نقد نظریات مارکس با نقد مارکسیسم به طور مطلق و یا نقد یکی از اصول مارکسیسم- مثلًا «مادیت تاریخی»- دوتاست.

نقد نظریات مارکس یعنی بررسی مجموع نظریات وی در کتابها و نوشتههای گوناگون دورههای مختلف زندگی وی که مشتمل بر تناقضات بسیاری است و این کار در غرب وسیله افراد مختلف انجام گرفته است و در ایران تا آنجا که من اطلاع دارم کتاب تجدیدنظرطلبی از مارکس تا مائو- که ما فراوان از آن در این فصل استفاده و نقل کردهایم- بهترین اثر در این موضوع است [1].