عضوهای گیاهها و جانوران به مثابه وسایل تولید برای زندگی آنها، جلب کرده است. آیا تاریخ پیدایش عضوهای مولّد انسان اجتماعی، یعنی پایه مادی هرگونه سازمان اجتماعی، شایسته چنین برداشتی نیست؟ ...

فنشناسی، شیوه عمل انسان را در برابر طبیعت عریان میسازد. فراگرد تولید، زندگی مادی او و در نتیجه منشأ روابط اجتماعی و اندیشهها و فرایافتهای فکری را که از آن ناشی میشوند آشکار میسازد [1].

از مجموع آنچه تاکنون گفتیم روشن شد که نظریه ماتریالیسم تاریخی مبنی بر چند نظریه دیگر است که برخی روانشناسانه و برخی جامعهشناسانه و برخی فلسفی و انسانشناسانه است.

نتایج

نظریه ماتریالیسم تاریخی به نوبه خود یک سلسله نتایج دارد که در استراتژی و مقصد عملی اجتماعی مؤثر است. ماتریالیسم تاریخی یک مسئله فکری و نظری محض که تأثیری در رفتار و انتخاب اجتماعی نداشته باشد نیست. اکنون ببینیم چه نتایجی میتوانیم بگیریم.

1. اولین نتیجه به مسئله «شناخت» جامعه و تاریخ مربوط میشود. بنا بر مادیت تاریخ، بهترین و مطمئنترین راه برای تحلیل و شناخت حوادث تاریخی و اجتماعی این است که بنیادهای اقتصادی آنها را مورد بررسی قرار دهیم. بدون بنیاد اقتصادی حوادث تاریخی، شناخت دقیق و صحیح آنها نامیسر است، زیرا فرض بر این است که همه تحولات اجتماعی ماهیتاً اقتصادی است هرچند صورتاً مینماید که ماهیت مستقل فرهنگی یا مذهبی یا اخلاقی دارد؛ یعنی همه این تحولات انعکاسی است از وضع اقتصادی و مادی جامعه، اینها همه معلولند و آن علت.

حکمای پیشین نیز مدعی بودند که شناخت اشیاء از راه علل ایجاد آنها شریفترین و کاملترین نوع شناخت است. پس با فرض این که ریشه اصلی همه تحولات اجتماعی از ساخت اقتصادی جامعه است، بهترین راه شناخت تاریخ، تحلیل