میشود. اینان نیز در تاریخ «انسدادی» میباشند. برخی به طنز درباره تاریخ گفتهاند: «تاریخ عبارت است از یک سلسله حوادث واقع نشده به قلم کسی که حاضر نبوده.» از یک روزنامهنگار این طنز نقل شده که «واقعیات مقدساند اما عقیده آزاد است.» برخی دیگر در این حد بدبین نیستند اما ترجیح دادهاند که در تاریخ، فلسفه شک را بپذیرند.

کتاب تاریخ چیست؟ [1] از پروفسور سر جرج کلارک نقل میکند که:

... معرفت گذشته پس از آنکه توسط یک یا چند مغز بشری تصفیه شده به ما رسیده است، بنابراین حاوی ذرات بسیط و جامد تغییرناپذیر نیست ...

پژوهش در این رشته بیپایان مینماید و به همین جهت پارهای محققان ناشکیبا به فلسفه شک پناه بردهاند یا دست کم به این عقیده توسل جستهاند که چون در تمام قضاوتهای تاریخی پای افراد و عقاید شخصی در میان است، اعتبار یکی به اندازه دیگری است و حقیقت تاریخی عینی وجود ندارد.

حقیقت این است که هرچند نمیتوان به طور دربست حتی به نقلهای راویان موثق اعتماد کرد، اما اولًا تاریخ یک سلسله مسلّمیات دارد که از نوع بدیهیات در علوم دیگر به شمار میرود و همان مسلّمیات خود میتواند مورد تجزیه و تحلیل محقق قرار گیرد. ثانیاً محقق با نوعی اجتهاد میتواند صحت و عدم صحت برخی نقلها را در محک نقد قرار دهد و نتیجهگیری کند. امروز میبینیم که بسیاری از مسائل که در دورههایی شهرت زائدالوصفی پیدا کردهاند، پس از گذشت چند قرن محققانْ بیاعتباری آنها را مانند آفتاب روشن میسازند (داستان کتابسوزی اسکندریه که از قرن هفتم- آری، فقط از قرن هفتم هجری- بر سر زبانها افتاد آنچنان شایع شد که تدریجاً در اکثر کتابهای تاریخی راه یافت، اما تحقیق محققان قرن اخیر ثابت کرد که بیاساس محض است و ساخته مسیحیان مغرض بوده است) همچنان که گاهی حقیقتی کتمان میشود اما پس از مدتی آشکار میشود. بنابراین به نقلهای