تاریخ علمی

مقدمتاً باید یادآوری کنیم که تاریخ علمی مبتنی بر مطلبی است که در گذشته بیان کردهایم و آن اینکه جامعه، مستقل از افراد اصالت و شخصیت دارد. اگر جامعه، مستقل از افراد اصالت نداشته باشد جز افراد و قوانین حاکم بر آنها چیزی وجود نخواهد داشت و در نتیجه تاریخ علمی که علم به قواعد و سنن حاکم بر جامعههاست بلاموضوع است. قانون داشتن تاریخ فرع بر طبیعت داشتن تاریخ است و طبیعت داشتن تاریخ فرع بر طبیعت داشتن جامعه است. در مورد تاریخ علمی مسائل ذیل باید بررسی شود:

1. تاریخ علمی- چنان که قبلًا اشاره شد- متکی به تاریخ نقلی است. تاریخ نقلی به منزله مواد است برای لابراتوار تاریخ علمی. پس اول باید تحقیق شود که آیا تاریخ نقلی، معتبر و قابل اعتماد است یا نه؟ اگر قابل اعتماد نباشد هرگونه تحقیق علمی درباره قوانین حاکم بر جامعهها در گذشته، پوچ و بیمورد است.

2. فرضاً تاریخ نقلی قابل اعتماد باشد و فرضاً برای جامعه طبیعت و شخصیت مستقل از افراد قائل بشویم، استنباط قوانین و قواعد کلی از وقایع و حوادث تاریخی موقوف به این است که قانون «علّیت» و «جبر علّی و معلولی» در حوزه مسائل انسانی یعنی مسائل وابسته به اراده و اختیار انسان و از آن جمله حوادث