نظر عده بر آنها فزونی دهیم. (به طور کلی) اگر نیکی کنید به خود نیکی کردهاید و اگر بدی کنید به خود کردهاید (یعنی سنت و قانون ما ثابت و لایتغیر است که در شرایطی به مردمی قوّت و قدرت و عزت و استقلال میدهیم و در شرایطی آنها را زبون و ذلیل دیگران میسازیم). و آنگاه که نوبت انتقام دیگر از شما (در اثر بازگشت دیگر شما به فساد و تباهی) برسد (بندگان دیگری قوی و جنگاور بر شما مسلط میکنیم) تا چهرههای شما را دژم نمایند و مانند نوبت اول داخل مسجد گردند و تا بر هر چه تسلط یابند به سختی نابود سازند. امید است باز هم خداوند (اگر به راه راست بازگردید) رحمت خود را شامل حال شما گرداند، و اگر شما بار دیگر به فساد بازگردید ما به عقوبت و تسلط دشمن بر شما بازمیگردیم.

جمله اخیر: «وَ إِنْ عُدْتُمْ عُدْنا» (هرچه به تباهی بازگردید ما به زبون ساختن شما به دست دشمن بازمیگردیم) با توجه به این که مخاطب، قوم و امت است نه فرد، کلیت و سنت بودن قوانین حاکم بر جامعهها را میرساند.

جبر یا اختیار؟

از جمله مسائل اساسی که میان دانشمندان، بالخصوص در قرن اخیر، مطرح است مسئله جبر و یا اختیار فرد در مقابل جامعه، به عبارت دیگر جبر و اختیار روح فردی در مقابل روح جمعی است. اگر نظریه اول را در مسئله ترکیب جامعه بپذیریم و ترکیب جامعه را ترکیب اعتباری محض بدانیم و اصالت فردی کامل بیندیشیم، جای توهم هیچگونه جبر اجتماعی نیست، زیرا جز فرد و قدرت و نیروی فردی قدرت و نیروی دیگری به نام قدرت جمعی وجود ندارد که بر فرد حکم براند و توهم جبر اجتماعی پیش آید؛ اگر جبری وجود پیدا کند، جبر فرد وسیله فرد یا افراد است نه جبر فرد وسیله جامعه به مفهومی که طرفداران جبر اجتماعی قائلاند؛ همچنان که اگر نظریه چهارم را بپذیریم و فرد را از نظر شخصیت انسانی به منزله ماده خام و مانند یک ظرف خالی بدانیم و تمام شخصیت انسانی فرد (عقل فردی و اراده فردی) را که مبنای اختیار اوست پرتوی از تجلی عقل جمعی و اراده جمعی بدانیم و معتقد گردیم که روح جمعی است که برای راه یافتن به مقاصد جمعی خود به صورت یک