«شخصیت» و «طبیعت» و «واقعیت» قائل شده است عبدالرحمن بن خلدون تونسی است که در مقدمه معروفش بر تاریخ، به تفصیل بحث کرده است؛ و در میان علما و حکمای جدید، اولین فرد که در پی کشف سنن حاکم بر جماعات برآمده منتسکیوی فرانسوی، دانشمند قرن هجدهم میلادی است. ریمون آرون درباره منتسکیو میگوید:

هدف او معقول گردانیدن تاریخ است. او میخواهد معنای داده تاریخی را درک کند. آری، داده تاریخی به صورت گوناگونِ تقریباً بیانتهایی از رسوم، عادات، افکار، قوانین و نهادهای اجتماعی به وی عرضه میگردد.

همین گوناگونی ظاهراً نامربوط است که نقطه آغاز تحقیق را تشکیل میدهد. در پایان تحقیق باید نظمی اندیشیده جانشین این گوناگونی نامربوط گردد. منتسکیو درست مانند ماکس وبر میخواهد از دادههای نامربوط بگذرد تا به نظم معقول برسد. آری، این مشی همانا مشی خاص جامعهشناس است [1].

خلاصه این بیان این است که در ورای گوناگونی شکلهای پدیدههای اجتماعی که آنها را با یکدیگر بیگانه نشان میدهد، جامعهشناس وحدتی کشف میکند که همه گوناگونیها مظهر آن وحدت شناخته میشوند.

و همچنین درباره اینکه آثار و پدیدههای مشابه اجتماعی از یک سلسله علل مشابه سرچشمه میگیرند، از کتاب ملاحظات درباره علل عظمت و انحطاط رومیان چنین نقل میکند:

تصادف بر جهان حکمفرما نیست. این نکته را میتوان از رومیان پرسید، زیرا آنان تا زمانی که برنامهای در فرمانروایی داشتند با کامیابیهای پیاپی قرین بودند و چون برنامهای دیگر در پیش گرفتند با ادبارهای پیاپی روبرو شدند. در هر نظام سلطنتی علتهایی، خواه اخلاقی و خواه جسمانی، در کار