فلسطین، نالهها سر میدهد.

جهانْ مظاهر عملی همه انسانگرایان غربی را که اعلامیههای بلندبالای جهانی حقوق بشر را امضاء کردهاند مرتب دیده و میبیند، نیازی به شرح نیست.

خودآگاهیهای اجتماعی- اعم از طبقاتی، ملی، انسانی- در عصر ما عنوان خودآگاهی روشنفکرانه یافته است. روشنفکر کسی است که به یکی از این خودآگاهیها رسیده باشد و درد طبقاتی یا ملی یا انسانی یافته و در تلاش رهایی طبقهاش یا ملتش یا همه انسانها باشد و میخواهد آگاهی خود را به آنها منتقل نماید و آنها را به حرکت و تلاش برای رهایی از اسارتهای اجتماعی درآورد.

7. خودآگاهی عرفانی یا عارفانه

خودآگاهی عارفانه آگاهی به خود است در رابطهاش با ذات حق. این رابطه از نظر اهل عرفان از نوع رابطه دو موجود که در عرض یکدیگر قرار گرفتهاند، مثل رابطه انسان با افراد اجتماع، نیست بلکه از نوع رابطه فرع با اصل، مَجاز با حقیقت، و به اصطلاح خود آنها از نوع رابطه مقید با مطلق است.

درد عارف، برخلاف درد روشنفکر، انعکاس دردهای بیرونی در خودآگاهی انسان نیست، بلکه دردی درونی است، یعنی دردی است که از نیازی فطری پیدا میشود. روشنفکر از نظر اینکه دردش درد اجتماعی است اول آگاه میشود و آگاهیاش او را دردمند میسازد، ولی درد عارف از آن نظر که دردی درونی است، خود درد برای او آگاهی است، نظیر درد هر بیمار که اعلام طبیعت است بر وجود یک نیاز.

درد عارف با درد فیلسوف نیز یکی نیست. عارف و فیلسوف هر دو دردمند حقیقتاند اما درد فیلسوف درد دانستن و شناختن حقیقت است و درد عارف درد رسیدن و یکی شدن و محو شدن.

درد فیلسوف او را از سایر فرزندان طبیعت، از همه جمادات و نباتات و حیوانات متمایز میسازد. در هیچ موجودی در طبیعت درد دانستن و شناختن