خواه ناخواه درد طبقاتی، و تلاش و جهتگیری اجتماعیاش طبقاتی خواهد بود.

مارکسیسم به چنین خودآگاهیای معتقد است. این نوع خودآگاهی را میتوان «خودآگاهی مارکسیستی» نامید.

5. خودآگاهی ملی

خودآگاهی ملی یعنی خودآگاهی به خود در رابطهاش با مردمی که با آنها پیوند قومی و نژادی دارد. انسان در اثر زندگی مشترک با گروهی از مردم با قانون مشترک، آداب و رسوم مشترک، تاریخ مشترک، پیروزیها و شکستهای تاریخی مشترک، زبان مشترک، ادبیات مشترک و بالاخره فرهنگ مشترک، نوعی یگانگی با آنها پیدا میکند؛ بلکه همانطور که یک فرد دارای یک «خود» است، یک قوم و یک ملت به علت داشتن فرهنگ، یک «خود» ملی پیدا میکند. همفرهنگی از همنژادی شباهت و وحدت بیشتری میان افراد انسانها ایجاد میکند. ملیت که پشتوانه فرهنگی داشته باشد، از «من» ها یک «ما» میسازد، احیاناً برای این «ما» فداکاری میکند، از پیروزی «ما» احساس غرور و از شکست آن احساس سرافکندگی میکند.

خودآگاهی ملی یعنی آگاهی به فرهنگ ملی، به «شخصیت ملی»، به «ما» ی خاص ملی. اساساً در جهان «فرهنگ» وجود ندارد، «فرهنگها» وجود دارد و هر فرهنگی دارای ماهیت و ممیزات و خصلتهای مخصوص به خود است، به همین دلیل «فرهنگ یگانه» مفهومی پوچ است. ناسیونالیسم که بالخصوص در قرن 19 مسیحی رواج فراوان یافت و هنوز هم کم و بیش تبلیغ میشود، بر این فلسفه استوار است.

در این نوع خودآگاهی برخلاف خودآگاهی طبقاتی که همه چیز (ارزیابیها، احساسها، داوریها، جهتگیریها) جنبه طبقاتی داشت، جنبه ملی دارد و با عقربه ملیت میچرخد.

خودآگاهی ملی، هرچند از مقوله سودآگاهی نیست، ولی از مقوله خودخواهی بیرون نیست، از همین خانواده است؛ تمام عوارض خودخواهی را از تعصب، حس جانبداری، ندیدن عیب خود، عُجب و خودپسندی دارد؛ از این رو مانند خودآگاهی طبقاتی به خودی خود فاقد جنبه اخلاقی است.