آگاهیهای انسان

انسان، هم خودآگاه است و هم جهانآگاه و دوست میدارد از خود و از جهان آگاهتر گردد. تکامل و پیشرفت و سعادت او در گرو این دو آگاهی است.

از این دو آگاهی کدام از نظر اهمیت در درجه اول است و کدام در درجه دوم؟

داوری در این موضوع چندان ساده نیست. برخی بیشتر به خودآگاهی بها میدهند و برخی به جهانآگاهی. احتمالًا یکی از وجوه اختلاف طرز تفکر شرقی و طرز تفکر غربی در نوع پاسخی است که به این پرسش میدهند، همچنان که یکی از وجوه تفاوتهای علم و ایمان در این است که علم وسیله جهانآگاهی و ایمان سرمایه خودآگاهی است.

البته علم سعی دارد انسان را همانگونه که به جهانآگاهی میرساند به خودآگاهی نیز برساند. علمالنّفسها چنین وظیفهای بر عهده دارند. اما خودآگاهیهایی که علم میدهد مرده و بیجان است، شوری در دلها نمیافکند و نیروهای خفته انسان را بیدار نمیکند، برخلاف خودآگاهیهایی که از ناحیه دین و مذهب پیدا میشود که با یک ایمان پیریزی میشود. خودآگاهی ایمانی، سراسر وجود انسان را مشتعل میسازد.

آن خودآگاهی که خود واقعی انسان را به یادش میآورد، غفلت را از او