برای خویشتن و برای جامعه بهتر باشد میکشاند. ایمان مانع آن میگردد که انسانْ آینده را بر محور مادی و فردی بسازد. ایمان به خواست انسان جهت میدهد، آن را از انحصار مادیات خارج میکند و معنویات را نیز جزء خواستها قرار میدهد.

علم مانند ابزاری در اختیار خواست انسان قرار میگیرد و طبیعت را آنچنان که انسان بخواهد و فرمان دهد میسازد؛ اما اینکه طبیعت را چگونه بسازد، آیا از طبیعت مصنوعاتی بسازد به سود جامعه انسانی و یا نیروهای مخرّب برای مزید توسعهطلبی افرادی مخصوص، این دیگر به این ابزار که نامش علم است مربوط نیست؛ این بسته به این است که انسانهایی که علم در فرمان آنهاست چگونه انسانهایی بوده باشند.

اما ایمان مانند قدرتی حاکم بر انسان عمل میکند و خواست او را در اختیار میگیرد و در مسیر حق و اخلاق سوق میدهد. ایمان انسان را میسازد و انسان با نیروی علم، جهان را. آنجا که علم و ایمان توأم گردند، هم انسان سامان مییابد و هم جهان.

میدان آزادی و اراده انسان

بدیهی است که انسان در عین آزادی، برای ساختن اندامهای روانی خویش و تبدیل محیط طبیعی به صورت مطلوب خود و ساختن آینده خویش آنچنان که خود میخواهد، محدودیتهای فراوانی دارد و آزادیاش آزادی نسبی است یعنی آزادی در داخل یک دایره محدود است؛ در داخل همین دایره محدود است که میتواند آینده سعادتبخش برای خود انتخاب کند و هم آینده شقاوتآلود.

محدودیتهای انسان از چند ناحیه است:

1. وراثت

انسان با طبیعت انسانی به دنیا میآید. از آن جهت که پدر و مادرش انسان بودهاند او هم قهراً و جبراً مانند یک فرد انسان به دنیا میآید. و از طرف دیگر، پدر و مادرش یک سلسله صفات موروثی خود را در فرزندشان به یادگار میگذارند که اینها نیز قهراً و جبراً همراه این افراد هست، مانند رنگ پوست، رنگ چشم، خصوصیتهای جسمی که احیاناً از چند پشت به ارث میرسد. انسان هیچ یک از اینها را برای خود