«خود» است که [انسان] احساس شرافت و کرامت و تعالی میکند و خویشتن را از تن دادن به پستیها برتر میشمارد، به قداست خویش پی میبرد، مقدسات اخلاقی و اجتماعی برایش معنی و ارزش پیدا میکند.

قرآن از برگزیدگی انسان سخن میگوید، چرا؟ میخواهد بگوید: تو یک موجود «تصادفی» نیستی که جریانات کور و کر- مثلًا اجتماع تصادفی اتمها- تو را به وجود آورده باشد؛ تو یک موجود انتخاب شده و برگزیدهای، و به همین دلیل رسالت و مسئولیت داری. بدون شک انسان در جهان خاکی قویترین و نیرومندترین موجودات است. اگر زمین و موجودات زمینی را در حکم یک «قریه» فرض کنیم، انسان کدخدای این قریه است. ولی باید ببینیم که آیا انسان یک کدخدای انتخاب شده و برگزیده است و یا یک کدخدایی که به زور و قلدری خود را تحمیل کرده است؟

فلسفههای مادی، قدرت حاکمه انسان را صرفاً ناشی از زور و قدرت انسان میدانند و مدعی هستند که انسان به علل تصادفی دارای زور و قدرت شده است. بدیهی است که با این فرض، «رسالت» و «مسئولیت» برای انسان بیمعنی است؛ چه رسالتی و چه مسئولیتی؟ از طرف چه کسی و در مقابل چه کسی؟

اما از نظر قرآن، انسان یک کدخدای انتخاب شده زمین است و به حکم شایستگی و صلاحیت، نه صرفاً زور و چنگال تنازع، از طرف ذیصلاحیتترین مقام هستی، یعنی ذات خداوند، برگزیده و انتخاب و به تعبیر قرآن «اصطفا» شده است، و به همین دلیل مانند هر برگزیده دیگر «رسالت» و «مسئولیت» دارد؛ رسالت از طرف خدا، و مسئولیت در پیشگاه او.

اعتقاد به اینکه انسان موجودی «انتخاب شده» است و هدفی از انتخاب در کار است نوعی آثار روانی و تربیتی در افراد به وجود میآورد، و اعتقاد به اینکه انسان نتیجه یک سلسله تصادفات بیهدف است نوعی دیگر آثار روانی و تربیتی در انسان به وجود میآورد.

خودشناسی به معنی این است که انسان مقام واقعی خویش را در عالم وجود درک کند؛ بداند خاکی محض نیست، پرتوی از روح الهی در او هست؛ بداند که در معرفت میتواند بر فرشتگان پیشی بگیرد؛ بداند که او آزاد و مختار و مسئول خویشتن و مسئول افراد دیگر و مسئول آباد کردن جهان و بهتر کردن جهان است (او