«انتخاب» میدهد و همین است که انسان را به صورت یک موجود واقعاً «آزاد» و «انتخابگر» و «صاحب اختیار» درمیآورد.

میلها و جاذبهها نوعی پیوند و کشش است میان انسان و یک کانون خارجی که انسان را به سوی خود میکشاند. انسان به هر اندازه که تسلیم میلها بشود خود را رها میکند و به حالت لَختی و سستی و زبونی درمیآید و سرنوشتش در دست یک نیروی خارجی قرار میگیرد که او را به این سو و آن سو میکشاند، ولی نیروی عقل و اراده نیرویی درونی و مظهر شخصیت واقعی انسان است.

انسان آنجا که به عقل و اراده متکی میشود نیروهای خویش را جمع و جور میکند و نفوذهای خارجی را قطع مینماید و خویشتن را «آزاد» میسازد و به صورت «جزیرهای مستقل» درمیآید. انسان به واسطه عقل و اراده است که «مالک خویشتن» میشود و شخصیتش استحکام مییابد.

مالکیت نفس و تسلط بر خود و رهایی از نفوذ جاذبه میلها هدف اصلی تربیت اسلامی است. غایت و هدف چنین تربیتی «آزادی معنوی» است.

خودشناسی

اسلام عنایت خاص دارد که انسان «خود» را بشناسد و جا و موقع خویشتن را در جهان آفرینش تشخیص دهد. این همه تأکید در قرآن در مورد انسان برای این است که انسان خویشتن را آنچنان که هست بشناسد و مقام و موقع خود را در عالم وجود درک کند، و هدف از این شناختن و درک کردن این است که خود را به مقام والایی که شایسته آن است برساند.

قرآن کتاب انسانسازی است؛ یک فلسفه نظری نیست که علاقهاش تنها به بحث و نظر و چشمانداز باشد؛ هر چشماندازی را که ارائه میدهد برای عمل و گام برداشتن است.

قرآن کوشاست که انسان «خود» را کشف کند. این «خود»، «خود» شناسنامهای نیست که اسمت چیست؟ اسم پدرت چیست و در چه سالی متولد شدهای؟ تابع چه کشوری هستی؟ از کدام آب و خاکی و با چه کسی زناشویی برقرار کردهای و چند فرزند داری؟

آن «خود» همان چیزی است که «روح الهی» نامیده میشود و با شناختن آن