مادی زیربنا و زندگی فرهنگی روبناست؟ آیا حیوانیت انسان زیربنا و انسانیت او روبناست؟

آنچه امروز مطرح است جنبه جامعهشناسانه دارد نه جنبه روانشناسانه؛ از دیدگاه جامعهشناسی مطرح میشود نه از دیدگاه روانشناسی، و از این رو شکل بحث به این صورت است که در میان نهادهای اجتماعی آیا نهاد اقتصادی که مربوط به تولید و روابط تولیدی است اصل و زیربنا، و سایر نهادهای اجتماعی- بالاخص نهادهایی که انسانیت انسان در آن تجلی یافته است- همگی فرع و روبنا و انعکاسی از نهاد اقتصادی است؟ آیا علم و فلسفه و ادب و دین و حقوق و اخلاق و هنر در هر دورهای مظاهری از واقعیتهای اقتصادی بوده و از خود به هیچ وجه اصالتی ندارد؟

آری، آنچه مطرح است به این شکل مطرح است؛ اما خواه ناخواه این بحث جامعهشناسی نتیجهای روانشناسانه پیدا میکند و هم به بحثی فلسفی درباره انسان و واقعیت و اصالت آن- که امروز به نام «اصالت انسان» یا «اومانیسم» خوانده میشود- کشیده میشود و آن اینکه انسانیت انسان به هیچ وجه اصالت ندارد، تنها حیوانیتش اصالت دارد و بس؛ انسان از اصالتی به نام انسانیت در برابر حیوانیت خویش برخوردار نیست؛ یعنی نظر همان گروه تأیید میشود که منکر یک تمایز اساسی میان انسان و حیواناند.

طبق این نظریه نه تنها اصالت گرایشهای انسانی- اعم از حقیقتگرایی، خیرگرایی، زیباییگرایی و خداگرایی- نفی میشود، اصالت واقعگرایی دید انسان درباره جهان و واقعیت نیز نفی میشود؛ زیرا هیچ دیدی نمیتواند فقط «دید» باشد، بیطرفانه باشد؛ هر دیدی یک گرایش خاص مادی را منعکس میکند و جز این نمیتواند باشد.

عجب این است که برخی از مکاتب که چنین نظر میدهند، در همان حال از انسانیت و انسانگرایی و اومانیسم دم میزنند!!!

حقیقت این است که سیر تکاملی انسان از حیوانیت آغاز میشود و به سوی انسانیت کمال مییابد. این اصل، هم درباره فرد صدق میکند و هم درباره جامعه.

انسان در آغاز وجود خویش جسمی مادی است؛ با حرکت تکاملی جوهری تبدیل به روح یا جوهر روحانی میشود. «روح انسان» در دامن جسم او زاییده میشود و تکامل مییابد و به استقلال میرسد. حیوانیت انسان نیز به منزله لانه و آشیانهای