را داشته باشد. اما ...

آیا این معجزه از آن جهت از نوع کتاب شد که ضمناً توجه بشر را از غیب به شهادت، از نامعقول به معقول و منطقی، و از ماورای طبیعت به طبیعت هدایت کند؟

آیا محمّد صلی الله علیه و آله میکوشد تا کنجکاوی مردم را از امور غیرعادی و کرامات و خوارق عادات به مسائل عقلی و منطقی و علمی و طبیعی و اجتماعی و اخلاقی متوجه سازد و جهت حساسیت آنها را از «عجایب و غرایب» به «واقعیات و حقایق» بگرداند؟

به نظر نمیرسد که این نظریه صحیح باشد. اگر چنین باشد باید بگوییم همه پیامبران دعوت به غیب کردهاند و محمّد صلی الله علیه و آله دعوت به شهادت. پس چرا صدها آیه از قرآن به همین «عجایب و غرایب» اختصاص یافته است؟

بدون شک یک امتیاز اساسی قرآن دعوت به مطالعه عالم طبیعت و شهادت به عنوان آیات الهی است، ولی دعوت به مطالعه طبیعت به معنی منصرف ساختن اذهان از توجه به هر امر غیر طبیعی نیست. برعکس، دعوت به مطالعه طبیعت به عنوان «آیات» و «نشانه» ها به معنی عبور دادن از طبیعت به ماورای طبیعت است. از نظر قرآن، راه غیب از شهادت و راه ماورای طبیعت از طبیعت و راه معقول از محسوس میگذرد.

اهمیت کار محمّد صلی الله علیه و آله در این است که همانطور که به نظر در طبیعت و تاریخ و اجتماع میخواند و مردمی را که جز در برابر هرچه غیرطبیعی است تسلیم نمیشوند تسلیم عقل و منطق و علم مینماید، میکوشد اندیشه مردمی را هم که دم از عقل و منطق میزنند و جز در برابر هرچه طبیعی و محسوس است تسلیم نمیشوند، به منطقی برتر و عالیتر آشنا سازد.

امتیاز اساسی جهانی که مذهب به طور کلی- بخصوص اسلام- ارائه میدهد با جهانی که علوم و فلسفههای محض بشری ارائه میدهند این است که به قول ویلیام جیمز در ساختمان جهانِ مذهب عناصری وجود دارد علاوه بر عناصر مادی، و قوانینی وجود دارد علاوه بر قوانین شناخته شده بشری.

قرآن نمیخواهد توجه به طبیعت و محسوسات را جانشین توجه به ماورای طبیعت و امور نامحسوس نماید. اهمیت قرآن در این است که در عین توجه دادن به طبیعت- و به تعبیر خود قرآن «شهادت»- ایمان به «غیب» را سرلوحه دعوتش قرار