«سبحان اللَّه! من بشر رسولی بیش نیستم» بایست میگفت: سبحان اللَّه من خاتم رسولانم، من از قاعده رسولان دیگر مستثنی هستم، از من آنچه از سایر رسولان میخواستند نخواهید؛ نه اینکه بگوید من رسولی هستم مانند سایر رسولان.

پس معلوم میشود آنچه مشرکان از پیغمبر میخواستند معجزه، یعنی آیت و بینه به منظور کشف حقیقت که حقیقتجویان حق دارند از مدعیان پیامبری بخواهند، نبوده است؛ چیزی بوده که شأن پیغمبران عموماً این نبوده که به چنین درخواستهایی پاسخ بگویند. این است که پیامبر فرمود: «سبحان اللَّه! من بشری رسول بیش نیستم» یعنی آنچه شما میخواهید چیزی نیست که یک حقیقتجو از پیامبران و رسولان بخواهد و رسولان ملزم باشند به آنها پاسخ مثبت بدهند، چیز دیگر است، قرارداد و معامله است، مرا دیدن و خدا را ندیدن و از من بالاستقلال چیز خواستن است، اظهار تکبر و خودخواهی و اثبات امتیاز برای خود نسبت به دیگران است، تقاضای یک سلسله امور محال است و ...

من اعتراف دارم که میل عوام همواره بر معجزهسازی است، نه تنها برای پیغمبر و امام، که برای هر قبر و سنگ و درختی؛ ولی آیا این جهت سبب میشود که ما وجود هر معجزه و کرامت (غیر از قرآن) را از پیغمبر منتفی بدانیم؟

بعلاوه میان معجزه و کرامت فرق است. معجزه یعنی بینه و آیت الهی که برای اثبات یک مأموریت الهی صورت میگیرد و به اصطلاح مقرون به تحدّی است، منظوری الهی از او در کار است، این است که محدود است به شرایط خاصی؛ اما کرامت یک امر خارقالعاده است که صرفاً اثر قوّت روحی و قداست نفسانی یک انسان کامل یا نیمهکامل است و برای اثبات منظور الهی خاصی نیست. اینچنین امری فراوان رخ میدهد و حتی میتوان گفت یک امر عادی است و مشروط به شرطی نیست. معجزه زبان خداست که شخصی را تأیید میکند، ولی کرامت چنین زبانی نیست.

ارزش و کاربرد اعجاز

ارزش و کاربرد اعجاز چقدر است؟ منطقیین و فلاسفه موادی را که در یک استدلال به کار میرود، از نظر ارزش و کاربرد به چند گونه تقسیم کردهاند: بعضی از آن عناصر ارزش برهانی دارد، جای تردید علمی و عقلی باقی نمیگذارد مثل مواد و