ما در اینجا به هیچیک از بیاناتی که فلاسفه یا عرفا کردهاند نمیپردازیم؛ مطلب را از آن جهت که به مباحث گذشته ما ارتباط دارد تعقیب میکنیم. در گذشته گفتیم که جهان واقعیت «از اویی» و «به سوی اویی» دارد. از طرفی در محل خود ثابت است که جهان یک واقعیت متحرک و سیال نیست، بلکه عین حرکت و سیلان است [1]. از طرف دیگر در مباحث حرکت این نکته به ثبوت رسیده است که وحدت مبدأ و وحدت منتهی و وحدت مسیر، به حرکتها نوعی وحدت و یگانگی میبخشد.

پس نظر به این که کل جهان از یک مبدأ و به سوی یک مقصد و در یک مسیر تکاملی روان است، خواه ناخواه جهان از نوعی وحدت و یگانگی برخوردار است.

غیب و شهادت

جهانبینی توحیدی اسلامی جهان را مجموعی از غیب و شهادت میداند، یعنی جهان را تقسیم میکند به دو بخش: جهان غیب و جهان شهادت. در خود قرآن کریم مکرر از غیب و شهادت، خصوصاً از غیب، یاد شده است. ایمان به «غیب» رکن ایمان اسلامی است:

الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ [2].

آنان که به غیب ایمان میآورند.

وَ عِنْدَهُ مَفاتِحُ الْغَیبِ لا یعْلَمُها إِلَّا هُوَ [3].

خزائن غیب نزد اوست و جز او کسی به آنها آگاه نیست.

غیب یعنی نهان. غیب یا نهان دوگونه است: نسبی و مطلق. غیب نسبی یعنی چیزی که از حواس یک نفر به علت دور بودن او از آن یا علتی نظیر این، نهان است.

. این که جهان طبیعت عین حرکت و سیلان است، حقیقتی است که تنها در فلسفه اسلامی اثبات شدهاست. برخی سیستمهای غربی نیز چنین ادعایی دارند ولی قادر به اثبات آن نیستند. تحقیق بیشتر را از مقاله «تضاد و حرکت در فلسفه اسلامی» از مجموعه مقالات فلسفی اثر مؤلف جستجو کنید.