ویژگیهای تاریخ علمی

در جلسه پیش برای تاریخ سه تعریف کردیم. گفتیم ما سه علم مختلف میتوانیم داشته باشیم، اعم از اینکه اسم اینها را علم تاریخ بگذاریم یا نگذاریم، در زمینه تاریخ سه علم عملًا وجود دارد. یکی را «تاریخ نقلی» اصطلاح کردیم که آن همان علم به وقایع و حوادث است و کار این علم فقط منعکس کردن نفس وقایع و حوادث است که قهراً یک علم جزئی است.

دوم علم به قواعد و ضوابط زندگی جامعهها در گذشته، یعنی مطالعه وقایع و حوادث گذشته و زندگیهای گذشته جامعهها و کشف یک سلسله قواعد و ضوابطی که بر زندگیهای اجتماعی حاکم بوده و قهراً قابل تعمیم هم هست (وقتی «کلی» استنباط کردیم قابل تعمیم خواهد بود).

سوم علم تحولات جامعهها که این بر اساس قبول این نظریه است که جامعهها متحول و متطورند، با یک نظام معینی از سادهترین مراحل به عالیترین مراحل تطور پیدا کردهاند و همین طور طی میکنند.

درباره اوّلی که تاریخ نقلی است بحث چندانی ضرورت ندارد. البته گفتیم آن هم علم مفیدی است ولی بستگی دارد به اینکه چه حوادثی در آن تاریخ نقلی نقل شده باشد و چه حوادثی نقل نشده باشد. ممکن است که مسائل بیهودهای نقل بشود از زندگیهایی که در گذشته بوده است که هیچ اثر و فایدهای ندارد و احیاناً اثر گمراه کنندهای دارد و ممکن است که از زندگیهای گذشته قسمتهایی انتخاب بشود که خود به خود برای انسانها عبرت آموز و درس آموز است.

ولی درباره آن دو قسمت دیگر، ما بیشتر باید بحث کنیم. یکی آن که ما «تاریخ علمی» اصطلاح کردیم یعنی علم به بودن جامعهها در گذشته، و دیگر آن که ما «فلسفه تاریخ» اصطلاح