به شما پس میدهد، درس بدهید درس پس میدهد، غزل بخوانید غزل. هرچه که در مقابل این واقع بشود او همان را پس میدهد، فرقش با اشیاء دیگر این است که این فلز هرچه در مقابلش بگویید نمیتواند بگیرد و پس بدهد ولی این میتواند بگیرد و پس بدهد. اما دیگر بیش از این اصالتی ندارد، مثلًا نمیتواند آنچه را که به آن داده میشود ادیت کند. فرض کنید من دارم صحبت میکنم، در حرفهای من کلمات زائد و جملههای ناقص زیاد پیدا میشود، او از خودش اصالت داشته باشد اصلاح کند، اگر من یک کلمه غلط میگویم آن غلط من را اصلاح کند، اگر جملهای را ناقص میگویم آن جمله را تکمیل کند، اگر جملهای را بیجهت مکرر میکنم آن مکرر را حذف کند. از خودش اصالتی ندارد.

این است که [مطابق نظریه دورکهیم] فرد در مقابل جامعه هویت و استقلال خودش را بکلی از دست میدهد؛ یعنی از اول ندارد، او فقط پذیرندگی و گیرندگی دارد. البته قهراً اینجا این سؤال پیش میآید که پس خود این روح جامعه از کجا پیدا میشود؟ یک منشأیی میخواهد. افراد انسان که فقط پذیرنده هستند و نه چیز دیگر، پس این روح از کجا پیدا میشود؟ بالاخره از یک مبدئی باید پیدا بشود. این سؤال قهراً جوابی ندارد. او هم جواب نداشته، میگوید تا آنجا که تاریخ نشان میدهد بشر زندگی اجتماعی داشته. حتی قبل از آن هم که بشر بشر بشود اجداد حیوانیش هم زندگی اجتماعی داشتهاند، پس بشر با زندگی اجتماعی متولد شده، هیچ وقت منفرد نبوده که بعد اجتماع پیدا کند که بعد بگوییم روح اجتماعی از کجا پیدا میشود. این یک مسئله که لازمه این نظریه جبر مطلق است.

2. هدفدار بودن یا نبودن جامعه

مسئله دیگر این است که این سؤال قهراً مطرح میشود: آیا اگر ما برای جامعه روح قائل شدیم، هدف هم برایش قائل هستیم یا نه؟ افراد هدف دارند. آیا جامعه هدف دارد یا هدف ندارد؟ و قهراً آیا هدف جامعه تکامل است یا نه؟ این خودش یک مسئلهای است. ما هنوز پیدا نکردهایم ببینیم در این مسئله چه میگویند ولی ظاهر این است که نمیخواهند قائل به هدف بشوند چون اساساً اینها کوشش میکنند که هدفداری را چه در طبیعت چه در انسان و چه در جامعه انکار کنند یعنی هدفداری را به اصطلاح یک اصل متافیزیکی میدانند و حتی الامکان کوشش میکنند که به آن قائل نباشند؛ ولی از بسیاری حرفها که میزنند معلوم میشود که این روح بهطور ناآگاهانه هدفدار است، افراد را به عنوان اعضای خودش برای هدفهای خود استخدام میکند. اما به هرحال این مسئله مطرح است که آیا جامعه هدف دارد یا هدف ندارد؟ و این در مسئله زمان و روح زمان، مسئله زمان و پیشروی که ما همیشه تحت عنوان «مقتضیات زمان» مطرح میکنیم مسئله قابل