مقایسه با نظریه دورکهیم

1. حقیقی یا اعتباری بودن افراد

اینجا میخواهیم ضمناً فرق میان این نظریه که ایشان میگویند، با نظریه روح جمعی که در عصر ما میگویند و قهرمانش جامعه شناس فرانسوی معروف دورکهیم است بیان کنیم. فعلًا دو فرق اساسی وجود دارد که باید به این دو فرق توجه کنیم.

یک فرق این است که مطابق نظریه دورکهیم افراد (یعنی شخصیت افراد نه شخص افراد) هیچاند، اعتباری محض هستند. افراد به عنوان شخصها و تنها همه موجودهای حقیقی و مستقل از یکدیگرند، اما افراد به عنوان شخصیتها، «من» ها هیچ استقلال و هویتی ندارند، مقداری هم اگر دارند محکوم شخصیت جامعه است. انسان از نظر زیست شناسی یک موجود مستقلی است، یک حیوانِ زیست شناسی به آن درجهای که زیست شناسی او را یک حیوان تکامل یافته میشناسد، در آن مقدارْ افراد در مقابل جامعه استقلال دارند. اما اگر از جنبه فردی مورد ملاحظه قرار بگیرد، جنبههای روان شناسی بیشتر به جنبه جامعه شناسی برمیگردد؛ یعنی، اینکه انسان برای خودش یک من و یک شخصیت مستقل در مقابل افراد دیگر فکر میکند اغلب اشتباه است. تمام آن «من» یا بیشترینِ آن «من» و شخصیت او را جامعه از بیرون به اوداده، این شخصیتش را جامعه در او متکوّن کرده، او فقط یک پذیرنده بوده، مثل یک صفحه سفیدی که فقط آماده بوده است برای اینکه از بیرون نقشهایی بر روی آن ثبت بشود؛ حال چه نقشی ثبت بشود، هر نقشی ثبت شد. از نظر کاغذ سفید بیتفاوت است که آن نقشی که روی آن ثبت میشود چه نقشی باشد، چه خطی بنویسند، حروف فارسی و عربی بنویسند یا حروف لاتین، به زبان فارسی بنویسند یا زبان عربی یا یک زبان دیگر. این جهت برای کاغذ علی السویه است.

پس نتیجه این میشود که هرچه فرد دارد جامعه به او داده است. فرد خود هیچ ندارد و هیچ نداشته، با هیچ سرمایهای نیامده وارد اجتماع بشود، فقط با سرمایه پذیرندگی یعنی قابلیت پذیرش وارد جامعه شده است.

لازمه این حرف جبر مطلق است برای اینکه فرد هرچه دارد به خودش مربوط نیست، به او این جور دادهاند.

از نظر این طرز تفکر، فرد در پسِ آینه جامعه طوطی صفت گذاشته شده است و آنچه استاد جامعه به او بگوید میگوید. از این نظر مانند یک نوار ضبط صوت است. نوار ضبط صوت فرقش با این فلز یا فرشی که در اینجا هست این است که آنها نمیگیرند و این فقط گیرنده است، ولی این گیرنده، دیگر از خودش اصالت و استقلالی ندارد، اگر شما آیه قرآن در مقابلش بخوانید آیه قرآن